باخبرباش /  در دوم جولای، ارتش آمریکا کنترل پایگاه بزرگ بگرام را به دولت افغانستان داد. نیروهای آمریکایی و متحدان آن در ناتو، حالا در مسیر خروج کامل از افغانستان در میانه جولای هستند. این در حالی است که پیش‌تر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان ضرب‌الاجل تعیین کرده و گفته بود نیروها تا 11سپتامبر از افغانستان خارج خواهند شد.
براساس تحلیل جدید محققان دانشگاه براون، جنگ 2دهه‌ای آمریکا نزدیک به 2.3تریلیون دلار هزینه داشته است. حالا، همسایگان افغانستان - پاکستان، ایران، چین، هند و کشورهای آسیای میانه- نگران این هستند که بعد از رفتن آمریکا چقدر باید برای حفظ امنیت خودشان هزینه کنند.
در انتهای‌ماه ژوئن (حدود 10روز پیش)، جامعه اطلاعاتی آمریکا نتیجه‌گیری کرده است که دولت افغانستان احتمالا 6‌ماه بعد از خروج نیروهای آمریکایی سقوط خواهد کرد؛ این ارزیابی، در واقع بازبینی گزارش قبلی است که کمی خوش‌بینانه‌تر بود. همزمان با گسترش طالبان در شمال افغانستان و افتادن کنترل مناطق بیشتر به‌دست این گروه، نیروهای امنیتی افغانستان اغلب بدون هیچ‌گونه درگیری تسلیم شده‌اند. براساس گزارش‌ ماه ژوئن تیم نظارتی تحریم‌های افغانستان، طالبان حالا کنترل بیش از نیمی از تقسیمات کشوری را در اختیار دارد. کنترل 70درصد قلمروهای غیرشهری هم در اختیار این گروه است.
پس‌لرزه‌های این پیروزی‌های طالبان از همین حالا در سراسر منطقه احساس می‌شود. درگیری‌های شدید در شمال افغانستان، در جایی بوده است که فقط 4ساعت با دوشنبه پایتخت تاجیکستان فاصله دارد. در بیستم ژوئن، شبه‌نظامیان طالبان که در شمال افغانستان فعال هستند نیروهای دولتی در قندوز را محاصره کردند؛ قندوز ششمین شهر بزرگ افغانستان با 300هزار نفر جمعیت است. سپس در 22ژوئن، طالبان بدون درگیری، کنترل گذرگاه‌های مرزی افغان-تاجیک در شیرخان‌بندر را در اختیار گرفت.
در همین حال، هنگ مرزی تاجیکستان گزارش داده است که 134نیروی مرزی افغان در ایستگاه مرزی پناهندگی گرفته‌اند. 54نیروی مرزی هم به‌خاطر حملات طالبان به منطقه مرزی شرتپا از مرز عبور کرده‌اند و به ازبکستان رفته‌اند؛ و در روز پنجم جولای هم بیش از هزارسرباز افغان در پی حمله طالبان فرار کرده‌اند و با عبور از مرز در استان بدخشان به تاجیکستان پناه برده‌اند.
طالبان احتمالا در هفته‌های پیش‌رو کنترل رودهای آمودریا و پنج که افغانستان را از ازبکستان و تاجیکستان جدا می‌کند را کاملا در اختیار خواهد گرفت. از آنجا که این پیروزی نظامی به طالبان اجازه می‌دهد مرزهای بین‌المللی افغانستان را در این منطقه کنترل کند، خطر مهاجرت دسته‌جمعی و بزرگ مردم از افغانستان به آسیای میانه و از آنجا به روسیه و اروپا، به‌شدت افزایش یافته است.
روسیه که مدت‌ها به‌صورت پنهانی از طالبان به‌عنوان ابزاری برای بی‌اثر کردن تلاش‌های آمریکا حمایت می‌کرد، حالا با بی‌ثباتی فراگیرتری در آسیای میانه و فراتر از آن مواجه است. در واکنش به تحولات اخیر در افغانستان، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه گفته است: «در پایان امسال، فرماندهی منطقه مرکزی نظامی باید 2هنگ هوایی خود را با جنگنده-بمب‌افکن‌های مدرن سوخو-34‌ام و جنگنده-رهگیرهای میگ-31بی‌ام تجهیز کند. اینگونه تقویت نیروهای هوایی روسیه در منطقه به‌صورت چشمگیری قابلیت‌های این منطقه برای درگیرشدن با دشمن را افزایش خواهد داد.»
در اقدامی مشابه، چین‌ هم که پیش از این رفتاری دوستانه با طالبان از خود نشان داده بود، نگران این است که خروج کامل نیروهای آمریکایی، باعث ناامنی فراگیر در منطقه خواهد شد. احیای طالبان، علاوه بر اینکه در «ابتکار جاده و کمربند» شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در آسیای میانه اختلال ایجاد می‌کند، می‌تواند به افراط‌گرایی اسلامی در سین‌کیانگ در غرب دور چین جان دوباره‌ای بدهد.
این چشم‌انداز که افغانستان می‌تواند منبع فقر فزاینده، مهاجرت گسترده و بی‌ثباتی در منطقه شود، سریعا به مشکل همه تبدیل شده است. اما در آسیای میانه، دولت‌ها در خط مقدم هستند. با وجود این، بسیاری از مقامات منطقه به‌صورت غافلگیرکننده‌ای خوش‌بین هستند. برای نمونه، عبدالعزیر کامل‌اف، وزیر خارجه ازبکستان که به تازگی به واشنگتن سفر کرده بود تا درباره امنیت افغانستان و منطقه با مقامات آمریکایی گفت‌وگو کند، در یک گفت‌وگوی اختصاصی گفته است که فقط افغان‌ها، ازجمله طالبان می‌توانند مشکل افغانستان را حل کنند.
او گفته است: «ما خوش‌بین هستیم، چون شرایط تغییر کرده است. دوطرف برای نخستین بار در 40سال گذشته تماس مستقیم را شروع کرده‌اند. طالبان برای دستیابی به یک توافق صلح‌آمیز حاضر است مذاکرات مستقیم داشته باشد.»
کامل‌اف، ضمن تأکید بر اینکه گفته است مدافع طالبان نیست، به سندی رسمی در وب‌سایت این گروه اشاره کرده که مدعی است طالبان می‌خواهد امارات اسلامی مستقلی تشکیل دهد که هیچ نیروی خارجی در امور آن دخالت نمی‌کند. در این کشور جدید، آنطور که گفته شده، حقوق زنان، دختران و اقلیت‌ها تضمین خواهد شد.
باور اینکه دیپلماتی برجسته مانند کامل‌اف، خام این صحبت‌های در ظاهر شیرین باشد کمی سخت است. با این حال، او با گفتن اینکه افغانستان باید بیش از گذشته در اقتصاد آسیای میانه درگیر باشد، در مسیر درستی گام برداشته است. حتی طالبان هم با ایده «آسیای میانه بزرگ» که ممکن است دوران طلایی جاده ابریشم(1100تا 1600میلادی) را احیا کند موافق خواهد بود.
این ایده، در شرایطی که چین می‌خواهد تجارت، سرمایه‌گذاری و ارتباطات زیرساختی خود در اوراسیا را عمیق‌تر کند، شانس عملی شدن و تبدیل به واقعیت را دارد. اما در گام اول، باید صلح برقرار شود و فراتر از هرجای دیگری در داخل افغانستان.