درحالی که نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم در حال رقابت در وعده‌های بنزینی و نفتی هستند، یک مقام وزارت نفت از سیرصعودی مصرف بنزین در کشور گزارش می‌دهد؛ گزارشی که براساس واقعیت‌های موجود کشور راوی عددهایی نگران‌کننده است.

جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید: روزانه ۲۰۵میلیون لیتر فرآورده‌های نفتی در کشور مصرف می‌شود که نشان‌دهنده رشد سالانه ۸درصدی است. این مقام نفتی درحالی میزان مصرف بنزین را روزانه ۱۱۸‌میلیون لیتر و مصرف روزانه گازوئیل را ۶۵‌میلیون لیتر گزارش کرده که به گفته او تنها ۳۱‌میلیون وسیله نقلیه در حال تردد در کشور وجود دارد.

قاچاق بنزین و گازوئیل و سایر فرآورده‌های نفتی موضوع تازه‌ای نیست. تفاوت قیمت داخلی این فرآورده‌ها در مقایسه با کشورهای همسایه، قاچاق سوخت را برای قاچاقچیان جذاب کرده است. با این حال طرح‌های مقابله با قاچاق سوخت که بیش از دودهه است که در حال اجراست، عامل بازدارنده برای جلوگیری از قاچاق سوخت نشده است.مصرف بنزین بعد از پایان قرنطینه‌های کرونا به‌خصوص در دوسال اخیر به شدت افزایش یافته است. در ایام کرونا مصرف بنزین در کشور حدود 56میلیون لیتر در روز بود که به‌تدریج در سه‌سال گذشته به 118‌میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که میزان تولید بنزین در کشور چیزی در حدود 105‌میلیون لیتر است.در ایام پیک تقاضا به‌خصوص ایام نوروز، مصرف بنزین بالاتر هم می‌رود. در هفته پایانی سال 1402 مصرف بنزین رکورد 152‌میلیون لیتر در روز را شکست، رقمی که با تولید کشور دست‌کم 50لیتر فاصله دارد. این مابه‌التفاوت تقاضا و تولید با واردات تامین شده است.به گفته برخی نمایندگان مجلس سال گذشته میزان واردات بنزین به 5/1‌میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی دولت برای ناترازی بنزین امسال 2‌میلیارددلار است. با وجودی که بخشی از منابع کشور هزینه واردات بنزین می‌شود که از آن‌سو قاچاق سوخت و فرآورده‌ها به‌راحتی انجام می‌شود. قاچاق سوخت یکی از پدیده‌های زیانبار برای اقتصاد ایران است که حاصل آن بدهکار شدن دولت به پالایشگاه‌ها، رقمی بیش از 100‌هزار میلیارد تومان شده و از سوی دیگر منابع کشور به‌راحتی به جیب دلالان و واسطه‌ها می‌رود.

بنزین به جای انبه

براساس گزارش‌های رسمی یکی از مقاصد قاچاق سوخت ایران مرزهای شرقی کشور است. هرچند دولت با طرح رزاق تلاش کرده جلوی قاچاق سوخت را بگیرد و در قالب این طرح سهمیه ارزی در اختیار مرزنشینان قرار دهد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که این طرح هم مانع از قاچاق سوخت نشده است.

یک آمار غیررسمی نشان می‌دهد روزانه ۷ تا ۱۲میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی از مرزهای شرقی کشور قاچاق می‌شود. یک آمار سرانگشتی از این حجم از فرآورده، عددی در حدود 300هزار میلیارد تومان هدررفت سرمایه را به تصویر می‌کشد که می‌توان بخشی از کسری بودجه کل کشور را جبران کرد.

قاچاق سوخت آنچنان سازمان‌یافته صورت می‌گیرد که علاوه‌بر زیان‌های اقتصادی موجب درگیری‌های نظامی و شهادت نیروهای مرزی هم شده است؛ پدیده‌ای غم‌انگیز که گویی هیچ اراده‌ای برای مقابله با آن نیز وجود ندارد.

قاچاقچی‌هایی که سوخت را به آن‌سوی مرزها قاچاق می‌کنند، مابه‌ازای آن همیشه پول وارد کشور نمی‌کنند. اخیرا رسانه‌های پاکستان گزارش کرده‌اند که در یک سال 8/2‌میلیارد لیتر ‎سوخت از ایران به پاکستان قاچاق شده و در مقابل ۳۰‌هزار تن انبه هم از این کشور به ایران قاچاق شده است.این گزارش می‌افزاید، دلیل زیاد شدن انبه در تهران این است که تهاتر ‎بنزین با ‎انبه در مرز پاکستان زیاد شده، چون واردات رسمی انبه به ایران در دوماهه اول امسال صفر بوده است!فاصله قیمتی بنزین در ایران با کشورهای همسایه گاهی 3 تا 4 برابر است؛ موضوعی که انگیزه قاچاق را به شدت تقویت می‌کند. در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین براساس فوب خلیج فارس حدود 35‌هزار تومان است که در ایران نیز 3500تومان است.

آژانس اطلاعات داخلی پاکستان گزارش داده است که سالانه ۲/۸۱میلیارد لیتر سوخت از ایران به پاکستان قاچاق می‌شود و ۹۹۵ پمپ‌‌بنزین پاکستانی سوخت قاچاق‌شده ایران را می‌فروشند و از طرفی بنابر اطلاعات همین آژانس فقط سال گذشته بیشتر از ۳۰‌هزار تن انبه از این کشور قاچاق شده است.

بهینه‌سازی در بن‌بست!

«‌با هیچ استاندارد و ملاکی همخوانی ندارد.» این را جلیل سالاری درباره روند مصرف بنزین در کشور گفته است. به گفته او، خودروهای ایرانی- چه در بخش بنزین‌سوز و چه در بخش گازوئیل‌سوز- پرمصرف هستند. آنطور که این مدیر نفتی روایت کرده است: «‌طی سه‌سال اخیر سالی حدود ۳میلیون کارت سوخت برای مردم صادر شده و به‌طور متوسط سالانه ۵‌میلیون لیتر به ظرفیت تولید بنزین کشور افزوده شده است. خودروی بنزینی به ازای هر ۱۰۰‌کیلومتر پیمایش به طور متوسط ۱۲ لیتر بنزین و خودروی گازوئیلی ما‌به‌ازای هر ۱۰۰‌کیلومتر پیمایش ۵۵ تا ۶۰لیتر گازوئیل مصرف می‌کند که می‌توان با استانداردسازی خودروها و خارج کردن خودروهای فرسوده از چرخه حمل‌‌ونقل، این ارقام را به نصف کاهش داد.»

سالاری در شرایطی خروج خودروهای فرسوده از چرخه حمل‌ونقل را راهکار کاهش مصرف سوخت عنوان کرده که طی یک‌دهه گذشته عملا هیچ اقدامی برای خروج خودروهای فرسوده از چرخه سوخت صورت نگرفته است.

دو دهه پیش شرکتی تحت عنوان بهینه‌سازی مصرف سوخت ایجاد شد که وظیفه آن کمک به خودروسازها برای خروج خودروهای فرسوده از چرخه تولید بود. گرچه این شرکت در اوایل کار اقداماتی مثل خروج پیکان از چرخه سوخت را با کمک ایران‌خودرو انجام داد، اما به تدریج نقش این شرکت در بهینه سازی‌ها کمرنگ شد.

هدایت‌الله خادمی نماینده پیشین مجلس و کارشناس انرژی می‌گوید: 25‌سال است که سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت ایجاد شده است اما کارکرد این سازمان اصلا مورد قبول نیست؛ تا جایی که حتی در سال‌های اخیر اسمی هم از این سازمان به میان نمی‌آید.اگرچه سالاری گفته که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی آمادگی دارد تا در صورتی که این اختیار را به ما بدهند، با استفاده از ظرفیت‌های ماده‌۱۲ قانون رفع موانع تولید، طرح اسقاط خودروهای فرسوده و نوسازی ناوگان را با جلب سرمایه‌گذاران و با کمک سیستم بانکی، اجرایی کند اما به‌نظر می‌رسد موانع بزرگی وجود دارند که خودروهای فرسوده از رده خارج نمی‌شوند؛ موانعی مثل افزایش قیمت خودروها، عدم همکاری بانک‌ها با خودروسازان برای پرداخت تسهیلات و مهم‌تر از آن توان مالی دارندگان خودروهای فرسوده این طرح‌ها را به تاخیر می‌اندازد.این مقام نفتی بر این باور است که اگر نوسازی ناوگان صورت بگیرد، بخشی از سوخت مایع صرفه‌جویی شده باید به پتروشیمی‌ها اختصاص یابد تا با ظرفیت کامل فعالیت کنند و جلوی انحراف سوخت که به قاچاق می‌انجامد، گرفته شود. با همین سه اقدام می‌توانیم به اندازه ۸۰‌درصد درآمد صادرات نفت را برای کشور احیا کنیم.سالاری با بیان اینکه از ابتدای این ماه، به خودروهای گازوئیل‌سوزی که در مسیر معین‌شده در بارنامه خود حرکت نمی‌کنند، هشدار داده می‌شود و از طریق پایش برخط این ناوگان، می‌توانیم روزانه از انحراف ۵‌میلیون لیتر سوخت جلوگیری کنیم، گفت: سوخت در مسیر قاچاق از ۳۰۰‌تومان در هر لیتر به ۱۳‌هزار تومان در هر لیتر می‌رسد و با دست‌ به دست شدن چندین‌باره، از مرزهای کشور خارج می‌شود.