ساعت از نیمه شب گذشته و خیابان ها سوت و کور ، با عجله و نگران به سمت داروخانه شبانه روزی میروم تا نسخه ای که دکتر نوشته را تهیه و به همسر بیمارم برسانم تا کمی درد و رنجش را آرام کند ، دارواخانه بسته نیست اما باز هم نیست از وسط درب کرکره ای یک پنجره که فکر می کنم از یک کاغذ تحریر کمی بزرگتر باشد و یک زنگ توجهم را جلب می کند ، بله یک نفر داخل داروخانه است که با زدن زنگ پشت شیشه آمده و نسخه را برای پیچیدن دریافت میکند و پس از چند دقیقه بدون هیچ توضیحی قبض دارو را تحویل می دهد و به کارتخوان اشاره می کند تا سریع تر پول را پرداخت کنم ، مبلغ را در دستگاه پوز وارد و پرداخت می کنم ، دارو را بدون هیچ توضیحی به من داده و دوباره به آن طرف داروخانه می رود. اما یک عدد در پایین قبض برای من نامفهوم است ، مبلغی به عنوان خدمات دارویی که نمیدانم برای چه پرداخت کرده ام .

محمد رضا حسنی 

حق فنی، فرانشیز یا خدمات دارویی مبلغی است که در ازای بررسی علمی نسخه از جمله وجود تداخلات داروئی در آن، هنگام تحویل هر نسخه به بیمار در برخی کشورها، از جمله ایران، از بیمار دریافت می‌گردد و دکتر داروساز همچنین موظف است در قبال دریافت این مبلغ مشاوره فنی در مورد نحوه استفاده داروها نیز ارائه نماید و به سؤالات بیمار پاسخ دهد. این هزینه که قرار بود تنها در زمان جنگ تحمیلی برای ترمیم درآمد داروخانه‌ها دریافت شود سال‌هاست در نسخه‌ها باقی‌مانده و هرسال نیز با افزایش آن روبرو هستیم و این اجحافی بزرگ در حق مردم و بیماران در این روزهای اسفناک اقتصادی و هزینه‌های گزاف دارو و درمان است، حال‌آنکه گاهی نه تداخلات دارویی بررسی می‌شود و نه مسئول فنی حضور دارد و نه توضیحاتی به بیمار داده می‌شود و داروخانه‌ها جدای از سود فروش هزاران قلم کالای غیردارویی و بهداشتی و آرایشی و درصد فروش داروهای مختلف ، درآمدی با نام خدمات دارویی نیز به جیب می‌زند تا سبد هزینه‌های بهداشت و درمان مردم سنگین‌تر شود.
هر چند در سال‌های اخیر در کش‌وقوس های بسیار گاهی صحبت از حذف این مورد به میان می‌آید و مصوبه برای عدم دریافت آن و گاه هم شاهد دریافت این مورد در انواع داروخانه‌ها با رقم های گوناگون هستیم، مثلاً در یک درمانگاه دولتی یک رقم دریافت می‌شود و در درمانگاه خصوصی یک عدد، در شبانه‌روزی یک عدد دیگر و این درحالی است که بسیاری از داروها نیاز به مشاوره و بررسی تداخلات دارویی خاصی ندارند و یا اگر دارند چیزی ارائه نمی شود.
باتوجه‌به الکترونیک شدن نسخه‌ها و سادگی خواندن نسخه و کاهش خطا در خواندن نسخه، گرفتن این مبلغ در شرایط وانفسای اقتصادی که با کمبود دارو و افزایش بیماری‌ها و گرانی مضاعف دارو و درمان روبرو هستیم یک رنج و ظلم مضاعف و بار اقتصادی بیشتر بر دوش مردم است .
اگرچه قانون اساسی در اصل 3، 29 و 43 خود صریحاً بهداشت و درمان را رایگان و شامل چتر حمایتی می‌داند؛ ولی علی‌رغم اینکه درصد زیادی از مردم خدمات بیمه‌ای مناسبی ندارند، می‌توان گفت که این بهداشت و درمان رایگان رفته‌رفته بی رنگ و از بین رفته و اکنون شمول موارد بسیار خاصی با هزاران پیچ و خم اداری قابلیت رایگان بودن دارند و برای اکثر خدمات درمانی دولتی هزینه دریافت می‌شود.
علاوه بر این در نسخه های پزشکی داروهایی تجویز می شود که جزو داروهای آزاد قلمداد شده و نسخه پیچی باعث شده تهیه این دارو بدون نسخه برای بیمار کم هزینه تر باشد ، انواع مسکن ها، آنتی بیوتیک ها و شربت هایی که در بیماریهای عادی تجویز می شوند نمونه ای از همین گروه هستند .
دانستن این نکته هم خالی از لطف نیست که بدانید حق فنی در کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از بیماران دریافت نمی‌شود و تنها داروهای دست‌سازی که دکتر داروساز می‌سازد، اجرت دارد و سایر داروها بصورت درصدی برای داروخانه ها درآمد زا هستند و حتی در بسیاری از کشورها همه یا بخش اعظم هزینه کل داروها را شرکت‌های بیمه یا دولت پرداخت می‌کند.
حق فنی برای داروسازان در اروپا، امریکا و استرالیا از نیمه‌های قرن بیستم و پس از شکل‌گیری حرفه داروسازی، به جهت تعیین حقوق داروساز مسئول، ایجاد گردید؛ ولی بعداً در قوانین حمایت دولتی از بهداشت و درمان حذف شد .
مبلغ حق فنی از ۵ تومان در سال ۱۳۶۵ آغاز شد، در سال ۱۳۹۳ به ۱۶۰۰ تومان برای نسخه در روز و ۱۹۰۰ تومان برای هر نسخه در شب رسید. وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۴ این مبلغ را برای داروخانه‌های دولتی ۸۸۰ تومان و داروخانه‌های غیردولتی ۲۰۰۰ تومان تعیین کرد.
در سال ۱۳۹۹ نیز برای نسخه‌های دارای ۳ قلم دارو و بالاتر این مبلغ ۵۱۸۴۰ ریال تعیین شد. در سال ۱۴۰۰ نیز، با گنجاندن آن در قانون، و رسمیت یافتن این تعرفه، حق فنی برای نسخه یک قلمی ۳۵۰۰۰ ریال، دو قلمی، ۷۰۰۰۰ ریال و نسخه ۳ قلمی، ۱۰۵۰۰۰ ریال تعیین شد .
حق فنی که با رأی دیوان عدالت اداری غیر قانونی قلمداد و ناچار به حذف بود اما با لباس «خدمات دارویی» دوباره به نسخه‌ها بازگشته و می‌طلبد که مردم مطالبه بیشتری در مورد حضور مسئولین فنی و ارائه خدمات و مشاوره دقیق به بیماران داشته باشند. متأسفانه علی‌رغم اینکه زمزمه‌هایی از حذف هزینه حق فنی داروخانه‌ها به گوش می‌رسید و در سنوات گذشته بر اساس رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری دریافت تعرفه خدمات داروئی مغایر با قانون تشخیص‌داده‌شده بود؛ اما هیئت وزیران دریافت آن را قانونی دانسته و مجدد ابلاغ نموده است که البته در نگاه مردم این هزینه غیرمنصفانه و اجحاف در حق بیماران تعبیر می‌شود.
شاید این را ندانید که در داروخانه‌ها حتی اگر نسخه نداشته باشید، مبلغی که نسبتی از داروی موردنظر شماست، به آن OTC می‌گویند و معمولاً نزدیک 800 تومان است از شما گرفته می‌شود.
داروسازها می‌گویند؛ چون سود کمی دارند، باید حق فنی بگیرند. از طرفی این پول را حق خودشان در ازای مشاوره‌هایی که هنگام تحویل دارو می‌دهند، می‌دانند.
با وجود منع قانونی، داروسازان می‌گویند حق فنی، حق آنهاست و باید گرفته شود. آنها معتقد هستند که اگر جز این باشد داروخانه‌ها قادر به ادامه حیات نیستند و ورشکسته می‌شوند و اینکه می‌گویند:
«ما به مردم مشاوره دارویی هم می‌دهیم پس حق فنی برای داروخانه‌ها باید گرفته شود.»
البته در خوش‌بینانه‌ترین حالت این مشاوره‌ها معمولاً به اینکه یک شربت را هرچند ساعت یک‌بار باید بخوریم و چه دارویی را با چه دارویی مصرف نکنیم محدود می‌شود.
همه این توضیحات در حالی است که مردم می‌گویند در برخی از داروخانه‌ها این مشاوره‌ها به مردم داده نمی‌شود و تنها به تحویل دارو به بیمار بسنده می‌شود و حتی گاه مسئول فنی‌ای در داروخانه وجود ندارد که مشاوره‌ای انجام شود.
حرف مردم این است که در بسیاری از موارد مشاوره‌ای توسط داروسازان انجام نمی‌شود و یا مشاوره را نه داروساز که تکنسینی که در داروخانه است، به بیمار می‌دهد.
در یک داروخانه بیماری که برای پیچیدن نسخه مراجعه کرده، می‌گوید: «خیلی وقت‌ها مسئول فنی حضور ندارد، وقتی هم هستند به‌اندازه کافی جواب نمی‌دهند؛ ضمن اینکه یک نسخه ساده با 2 شربت و قرص نیاز به مشاوره ندارد.»
دکتر حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در ادوار نهم و دهم و نماینده مجلس در دوره یازدهم می‌گوید: حق فنی وقتی معنا پیدا می‌کند که مسئولان فنی داروخانه‌ها در داروخانه هم حضور فعال داشته باشند و هم بابت نسخه‌هایی که بیماران به آنها می‌دهند توضیحات کامل را به مردم بدهند.
اگر مردم به داروخانه‌ای مراجعه کنند که دکتر داروساز نباشد و مشاوره‌های لازم دارویی از قبیل مداخلات دارویی به مردم ارائه نشود، حق فنی نباید پرداخت شود. به نظر من، نظارت‌ها باید در این مورد افزایش یابد. اگر نظارت‌ها بیشتر شود مشکلات تا حدی برطرف خواهد شد.
متأسفانه در کشور ما مشخص نیست طبق چه قاعده علمی، پزشکان اقلام دارویی زیادی می‌نویسند که گاهی دستور صحیحی برای دوز مصرف داده نمی شود و این داروها گاهی تداخل دارد.
در خیلی از کشورهای دنیا در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شغلی ایجاد شده به‌عنوان «داروساز بیمارستانی» که این فرد وظیفه دارد در ویزیت روزانه بیماران در کنار پزشک حضور داشته باشد و در خصوص میزان دوز داروی تجویز شده به بیمار با پزشک همفکری کند؛ ولی در کشور ما متأسفانه کمتر داروخانه‌ای در باب تداخل داروها نظری می‌دهد و هر چه اقلام بیشتر، سود او و میزان حق فنی هم بیشتر است!
دکتر محمود اعتباری، معاون غذا و داروی استان اصفهان در خصوص مبلغی که اکنون به‌عنوان خدمات دارویی در نسخه‌ها محاسبه می‌شود و ضوابط و شرایط دریافت آن به نگاه کویر گفت: در تبصره 17 قانون بودجه سال 1400 دریافت تعرفه خدمات داروئی مورد تأیید قرار گرفته است و هیچ‌گونه منع قانونی ندارد. مبلغ تعرفه بر اساس تعداد اقلام داروئی موجود در نسخه بوده که از 3500 تومان تا حداکثر 10500 تومان در هر برگ نسخه در سال 1400 تعیین شده است.
باتوجه‌به اینکه طبق اعلام انجمن صنفی داروسازان برای سال 1401، تعرفه داروهای نسخه‌ای تک قلمی: 44200 ریال (ساعات شب و ایام تعطیل: ۶۱۸۰۰ ریال) و نسخه دو قلمی: ۸۸,۴۰۰ ریال (ساعات شب و ایام تعطیل: ۱۲۳۷۰۰ تومان) و نسخه سه قلمی و بیشتر: ۱۳۲,۶۰۰ ریال (ساعات شب و ایام تعطیل: ۱۸۵۶۰۰ ریال) اعلام شده و همچنین این انجمن صنفی تعرفه داروهای بدون نیاز به نسخه (OTC) به‌ازای هر قلم داروی تحویلی به بیمار برای داروهای کمتر از ۲۰۰۰۰ ریال: ۱۰ درصد قیمت دارو و برای داروهای بیشتر از ۲۰۰۰۰ ریال: ۷,۷۰۰ ریال تعیین کرده که مشخص نیست بابت داروی آزاد و عمومی چرا باید داروخانه حق فنی و خدمات دارویی دریافت کند؟ و حتی مشخص نیست که این مبالغ توسط دولت تأیید شده یا خیر؟ شاهدیم که نظارت جامعی بر این ریز هزینه درشت وجود ندارد و بسیاری از بیماران حتی با نام آن آشنا نیستند و نرخ‌های بسیار متفاوتی در مراکز مختلف دریافت می‌شود.
نکته بی‌قاعده و غیرعلمی دیگر در مصوبه این انجمن برای تعرفه داروهای ترکیبی است که اعلام شده به‌ازای هر دقیقه زمان ساخت: ۴۴,۲۰۰ ریال تا سقف ۱۵ دقیقه باید دریافت شود و خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل که اگر یک دکتر داروساز کند باشد و دارویی که دو دقیقه زمان نیاز دارد را ده دقیقه بسازد، چه کسی نظارت می‌کند؟
به امید روزی که تنها درد بیمار درد بیماری باشد و بس..