به گزارش باخبرباش به نقل از فارس  آلودگی هوا این روز‌ها به معضلی جدی برای سلامتی شهروندان در کلان‌شهرهای ایران تبدیل شده است. با شروع فصل سرما، نگرانی‌ها نسبت به آلودگی هوا تشدید می‌شود، چرا که پدیده«وارونگی دما» کابوسی از آلودگی هوا برای پاییز و زمستان می‌سازد و اخطارهای کنترل کیفیت هوا برای گروه‌های حساس هر روز تکرار می‌شود. مدارس به دلیل آن تعطیل می‌شود و افراد سالمند و خانم‌های باردار دعوت به ماندن در خانه می‌شوند؛ هرچند که این تصمیمات و توصیه‌ها بخودی خود کمترین تأثیری بر کاهش ریسک آن نمی‌گذارد.

یکی از مهم‌ترین معضلات این روزهای کلانشهر اصفهان دست و پنجه نرم کردن با آلودگی هواست. هوای شهری که دیگر به سختی می‌شود رنگ واقعی گنبدهای فیروزه‌ای آن را به چشم دید و عوامل متعددی همچون تردد خودروهای تک سرنشین و یا فرسوده، وجود صنایع سنگین و آلاینده در نزدیکی شهر، استاندارد نبودن میزان آلایندگی خودروها، وجود کوره‌های گچ و آجر که نفس کشیدن در این کلانشهر را به شماره انداخته است، در آلودگی هوای نصف جهان مؤثر است.

مطابق با آخرین پیش‌بینی‌های هواشناسی، اصفهان در هفته‌های گذشته و روزهای پیش رو با پایداری هوا و البته وارونگی دما روبه‌رو است و در این شرایط با توجه با سردتر شدن هوا غلظت آلاینده‌ها افزایش خواهد داشت.

عوامل آلودگی هوای اصفهان

عوامل متعددی در سال‌های گذشته برای منشأ آلودگی هوای اصفهان نام‌برده شد از جمله صنایع بزرگ و کوچک آلاینده، کانون‌های گردوغبار در مناطق کویری داخل و خارج استان، خشکی رودخانه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی، تردد خودروهای دودزا، تکثر خودروهای تک‌سرنشین، استفاده از سوخت مازوت و استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز. با وجودی که در سال‌های گذشته برنامه‌های مختلفی برای مقابله با این پدیده از جمله طرح جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان اجرا شد اما به گفته کارشناسان، اجرا نشدن مصوبه‌ها و نبود مدیریت یکپارچه و تحقیقات علمی جامع و کامل برای حل آلودگی هوا باعث شد تا این کلان‌شهر هرچه بیشتر در سیاهه آلودگی هوا فرو رود.

اصفهان تاب و تحمل سوخت مازوت را ندارد

منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان  در اصفهان با بیان اینکه امسال تاکنون مازوت در اصفهان مصرف نشده است، اظهار کرد: در سال جاری، مازوت مصرف نشده و تأکید بر این است که با صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق، گاز نیروگاه‌ها تأمین شود، همچنین از وزارت نفت و نیرو درخواست کرده‌ایم که تأمین گاز برای نیروگاه‌ها را در اولویت قرار دهند.

وی با تأکید بر اینکه مصرف نشدن مازوت توسط نیروگاه‌ها برای اصفهان مهم است، چون شرایط آلودگی شهر اصفهان، شرایط خاصی است، افزود: از اول سال تاکنون ۸ روز ناسالم برای عموم، ۱۱۴ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۳۰ روز قابل قبول و یک روز هم هوای پاک بوده است.

شیشه‌فروش با بیان اینکه علت آلودگی هوای شهر اصفهان در ۶ ماهه اول سال کانون‌های بیابانی و خشکی رودخانه زاینده‌رود است، گفت: کانون‌های گرد و غبار به علت عدم بارش و رها شدن بیش از ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی سبب شده که به صورت نقطه‌ای گرد و غبار بلند شود.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه در ۶ ماهه دوم سال علت آلودگی هوا انتشار آلاینده ها از منابع ثابت و سیار است که خودروها و صنایع هستند، عنوان کرد: به علت عدم وزش باد قابل توجه و سکون نسبی هوا در مناطق مرکزی و کلانشهر اصفهان و مناطق صنعتی انباشت مواد آلاینده همچنان تداوم خواهد داشت.

ادارات و صنایع در مصرف گاز باید ۲۰ درصد صرفه‌جویی کنند

وی با بیان اینکه جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوای شهر اصفهان برگزار و مقرر شد فعالیت معادن اطراف اصفهان کمتر شود و خودروهای دودزا کنترل معاینه فنی آن‌ها چک شود، ادامه داد: وزارت نفت و شرکت نفت اصفهان موظف شدند در همه جایگاه‌های سوخت بنزین یورو 5 توزیع کنند و محیط زیست بر آن نظارت کند و سوخت دیزل و گازوئیل هم باید سوخت پاک توزیع شود.

شیشه‌فروش با بیان اینکه محدودیت‌هایی برای مصرف گاز برای در کارخانه‌های سیمان اعمال شده است، گفت: به همه ادارات و صنایع ابلاغ کرده‌ایم که در مصرف گاز ۲۰ درصد صرفه‌جویی کنند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اضافه کرد: مجتمع‌های مسکونی و تجاری می‌توانند در سامانه‌ای که شرکت گاز راه‌اندازی کرده برای ایجاد استانداردهای لازم موتورخانه‌ها اقدام کنند و این امر هم به منظور پیشگیری از انتشار آلاینده‌های ناشی از ایمن نبودن موتورخانه‌ها است.

وی تصریح کرد: به شهرداری نیز اعلام شد از سوزاندن هرگونه ضایعات درختان خودداری کند تا از افزایش آلودگی هوا جلوگیری شود؛ شهرداری مکلف به نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شده است، البته باید کنترل و بهبود عبور و مرور، تردد‌ها و پیشگیری از ترافیک در شهر نیز مورد توجه قرار گیرد.

صددرصد مساحت استان اصفهان در مواجه با کم آبی و خشکسالی است

شیشه‌فروش ادامه داد: بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی، فعالیت سامانه‌های جوی از ابتدای سال تاکنون نسبتاً خوب و نرمال بوده است و پیش‌بینی شده در پاییز و زمستان هم بارش نرمال باشد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه صددرصد مساحت استان اصفهان در مواجه با کم آبی و خشکسالی است، بیان کرد: رودخانه زاینده‌رود خشک است و سبب تشدید شرایط فرونشست زمین و فعال شدن کانون‌های گردوغبار می‌شود و تقاضای استان این است که وزارت نیرو پیگیری ویژه‌ای برای احیای زاینده‌رود کند و تسریع در اجرای طرح‌های تأمین آب، تقویت سفره‌های آب های زیرزمینی بسیار کمک می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: سازمان محیط زیست کشور توجه ویژه‌ای به استان داشته باشد و درخصوص تعمیر و بازسازی ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا و تأمین اعتبارات برای پایش‌های محیط زیست، انجام دهد.

شیشه‌فروش بیان کرد: برنامه جامع احیا زاینده‌رود و راهکارهای آن توسط استان تدوین و به وزارت نیرو ارسال شده تا اقدام کنند.

همچنین لیلا امینی سرپرست مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان اصفهان  در اصفهان در تعریف پدیده اینورژن(وارونگی دما) اظهار کرد: در شرایط و وضع طبیعی، دما با افزایش ارتفاع کم می‌شود و نقل و انتقالات جوی بر اثر ناپایداری هوا بخوبی انجام می‌گیرد، در حالت وارونگی یعنی وقتی که دما با افزایش ارتفاع زیاد می‌شود هوای سرد و سنگین در پایین قرار می گیرد و هوای گرم و سبک در بالا و در نتیجه هوا کاملاً پایدار و آرام می‌ماند در این حالت مواد آلوده در نزدیکی سطح زمین یعنی زیر لایه وارونه که مانند سقفی مانع حرکت آن‌ها به فضای بالاتر می‌شود  باقی می ماند و در نتیجه از پخش آن‌ها در جهت عمودی جلوگیری می‌شود، این لایه‌ را لایه اینورژن می‌گویند، این لایه ایجاد شده هر چه تداوم بیشتری داشته باشد، شدت اینورژن قوی‌تری را خواهیم داشت.

وی افزود: در اصفهان و دیگر کلانشهرها مانند تهران، مشهد و تبریز که حالت صنعتی و پتانسیل آلودگی دارند، سبب می‌شود مواد آلاینده تا لایه اینورژن، بیشتر نتوانند انتشار پیدا کنند و از جو خارج شوند و هر چه لایه اینورژن به زمین نزدیک‌تر تشکیل شود، غلظت مواد آلاینده بیشتر خواهد بود.

پتانسیل غلظت آلاینده‌ها در شهرهای صنعتی بیشتر است

امینی با بیان اینکه در برخی از شهرها مثل اصفهان که صنعتی است و فعالیت کارخانجات و کوره‌های آجرپزی و تردد خودروها بیشتر است، پتانسیل غلظت آلاینده‌ها بیشتر می‌شود، گفت: در نقشه‌های هواشناسی، هوای پایداری داریم و زمانی که اینورژن اتفاق بیفتد و سکون هوا داشته باشیم، یعنی وزش باد قابل توجهی نداشته باشیم تا بتواند آلودگی را به‌صورت افقی از منطقه عبور دهد، انباشت مواد آلاینده را خواهیم داشت، یعنی تا زمانی که سامانه‌های پایدار بر روی یک منطقه هستند، هر روز مواد آلاینده بیشتر خواهد شد و به درجات مختلف آلودگی خواهیم رسید و هر درجه برای گروهی حساسیت ایجاد می‌کند و بر اساس آن توصیه صادر می‌شود.

سرپرست مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان اصفهان ادامه داد: در بهار و تابستان سامانه‌های جوی گرم هستند، وقوع اینورژن متداول نیست اما در پاییز و زمستان و به ویژه پاییز این شرایط را داریم زیرا سطح زمین آمادگی برای سرما را پیدا می‌کند و سامانه‌های پرفشار و سنگین بر منطقه می‌آیند و از سویی دیگر شروع مدارس را داریم که باعث بیشتر شدن ایاب و ذهاب‌ها می‌شود و از از اواخر آبان و اوایل آذر و دی اوج وقوع اینورژن و آلودگی‌ها است.

مصرف مازوت تأثیر زیادی بر آلودگی هوا دارد

وی با بیان اینکه یکی از عواملی که در کارخانجات و خودروها در آلودگی هوا تأثیرگذار است، نوع سوخت و سوخت‌های فسیلی است، بیان کرد: کشورهای پیشرفته به سمت استفاده از برق رفتند اما در استان اصفهان به‌دلیل کمبود آب، به‌جای سوخت برقی مجبور به استفاده از دیگر سوخت‌ها هستیم که یکی از این موارد سوخت مازوت است و در این راستا هر ساله در پاییز و زمستان و با افزایش فشار جوی از مازوت به‌عنوان کمکی استفاده می‌کنند که تأثیر زیادی بر آلودگی هوا دارد.

امینی با اشاره به وضعیت بارش در سطح استان اصفهان گفت: تا روز یکشنبه سامانه بارشی خاصی نخواهیم داشت و پدیده قالب وضعیت پایدار خواهد بود، از روز یکشنبه موج ضعیفی وارد استان می‌شود که برای شهر اصفهان تأثیر زیادی نخواهد داشت و در حد افزایش ابر است.

سامانه‌های بارشی جبران‌کننده وضعیت خشکسالی نخواهد بود

سرپرست مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان اصفهان اضافه کرد: بر اساس پیش‌بینی مرکز اقلیم‌شناسی و نقشه‌های هواشناسی، از این به بعد سامانه‌های فعال‌ به نسبت ماه‌های گذشته بهتر خواهد بود اما جبران‌کننده نیست و در حد طبیعی است.

وی تصریح کرد: میزانی که سامانه‌های جوی و خصوصاً وزش باد و بارش‌های سنگین به تمیزی هوا کمک کردند، تدابیر دولتی در این راستا مشکلی را حل نکرده است، سامانه‌های جوی زمانی می‌توانند مؤثر واقع شوند که وزش بادها قابل توجه و بارش زیاد باشد که برای کلان شهر اصفهان این موارد به ندرت اتفاق می‌افتد.

امینی با بیان اینکه ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای اصفهان به‌طور کامل فعال نیستند، خاطرنشان کرد:  در روزهای آلودگی دسترسی محدودی به اطلاعات وجود دارد و باید سامانه‌های پایش آلودگی هوا از طریق محیط‌زیست و شهرداری ارتقا و مجهز شوند زیرا تعداد ایستگاه‌ها کافی است اما پشتیبانی خوبی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد.

مدیریت شهری اصفهان در صدد کاهش آلودگی هوا

حسین حق‌شناس معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با اشاره به اقدامات انجام شده برای کاهش آلودگی هوای اصفهان اظهار کرد: بر اساس مطالعات منشأیابی و سهم بندی ذرات معلق هوا توسط محققان دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی، سهم منابع آلاینده مانند منابع متحرک، صنایع، نیروگاه‌ها و منازل مسکونی در انتشار انواع آلاینده‌های گازی و ذرات معلق مشخص شده است.

وی بیان کرد: بر اساس این مطالعات، سهم منابع متحرک (خودروهای سبک و سنگین) در آلودگی ذرات معلق در هوای شهر که همان آلودگی قابل رؤیت سیاه رنگ اصفهان است در فصل زمستان ۳۷ درصد است.

حق‌شناس با بیان اینکه در اثر سرد شدن هوا و پدیده وارونگی دما، میزان آلودگی هوا نیز تشدید می‌شود، افزود: اقداماتی از سوی مدیریت شهری اصفهان جهت تشویق شهروندان به استفاده از حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از خودروی شخصی در دستور کار قرار گرفته است.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان خرید ۱۰۰ دستگاه اتوبوس کوچک و توزیع 53 دستگاه از آن‌ها در ناوگان اتوبوسرانی همزمان با آغاز سال تحصیلی را از جمله اقدامات در این زمینه دانست و خاطرنشان کرد: همچنین ۱۷۳ دستگاه اتوبوس جدید شهری خریداری و به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه شد.

وی ادامه داد: راه اندازی مراکز جدید معاینه فنی موتورسیکلت و خودرو، تشدید نظارت بر صدور معاینه فنی، کنترل هوشمند معاینه فنی خودروها در سطح شهر با دوربین‌های ثبت تخلف (طرح لِز) و اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل از دیگر اقدامات مؤثر در کاهش آلودگی هوا است که در شهر اصفهان اجرایی شده است.

حق‌شناس با بیان اینکه برنامه‌ریزی در زمینه استفاده از شیوه‌های حمل‌ونقل پایدار در شهر اصفهان از سوی معاونت حمل و نقل انجام شده است، تصریح کرد: از جمله این برنامه‌ها گسترش تسهیلات دوچرخه‌سواری است که پیش‌بینی شده با اولویت مرکز شهر، مسیرهای دوچرخه اصلاح و ایستگاه‌های کرایه دوچرخه به طور مجدد راه‌اندازی شود.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان درخصوص طرح‌های جدید برای بهبود حمل‌ونقل و مدیریت ترافیک شهر اصفهان در حوزه نرم‌افزاری و هوشمندسازی هم گفت: در این راستا می‌توان به سامانه «به‌همراه» اشاره کرد که نقش مهمی در کاهش ترافیک و به دنبال آن آلودگی هوا خواهد داشت.

وی با اشاره به تولید فیلترهای کاهش آلودگی هوا برای خودروها و وسایل نقلیه سنگین و سایر روش‌های دانش بنیان تصریح کرد: این فعالیت‌ها نیازمند همکاری مراکز علمی و تحقیقاتی و شرکت‌های دانش بنیان است و به این منظور رویداد حمل و نقل دانش بنیان در اصفهان به عنوان شهر نمونه با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت کشور تعریف شده است.

حق‌شناس افزود: از نخبگان، اساتید دانشگاه، شرکت‌های دانش‌بنیان و اقشار مردم دعوت می‌شود توانمندی‌ها، ایده‌ها و طرح‌های خود را با ما در میان بگذارند تا زمینه اجرای آن‌ها با مشارکت خود پیشنهاد دهنده، فراهم شود.

تأثیر بارندگی‌ بر وضعیت آب و هوا

رضا فتحی کارشناس محیط زیست با اشاره به تأثیر بارندگی‌های اخیر بر آب و هوا اظهار کرد: به طور کلی هر گونه تغییر و تحول در شرایط آب و هوایی می‌تواند آلودگی هوا را از خود متأثر کند، گاهی این تأثیر افزایش شرایط آلایندگی و آلودگی هوا مانند پدیده وارونگی را در پی دارد و گاهی با بارش نزولات جوی شاهد کاهش آلودگی هوا و بهتر شدن اوضاع جوی خواهیم بود.

وی ادامه داد: این تاثیرات مطمئنا موقت است چرا که شکل‌گیری این تأثیرات چه مثبت و چه منفی تابع شرایط جوی و تغییراتی است که در همان شرایط رخ داده به این صورت که ما بارش این نزولات جوی را به طور پیوسته نداریم، بنابراین تغییر این اوضاع جوی نیز ناپیوسته و متغییر است.

فتحی افزود: زمانی که بارندگی اتفاق می‌افتد به تبع آن تمام ذرات ریز معلق عامل ایجاد آلودگی در هوا که همان pm‌های 2.5 و ۱۰ هستند بر اثر ریزش قطرات باران و برف می‌توانند جذب سطحی شوند و به نوعی این قطرات باران حامل این ذرات آلودگی شوند و آن‌ها را به سطح زمین منتقل کنند، بنابراین شاهد بهبود کیفیت هوا خواهیم بود.

کدام خوراکی‌ها به کاهش آسیب آلودگی هوا کمک می‌کند؟

برخی از گروه‌ها مانند کودکان، افراد مسن، مادران باردار و بیماران قلبی و ریوی در شرایط آلودگی هوا، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. به گفته یک کارشناس تغذیه در شرایط آلودگی هوا مردم و بویژه گروه‌های حساس باید شیر و لبنات کم چرب مصرف کنند و مصرف روزانه دو لیوان شیر کم چرب به کاهش عوارض ناشی از آلودگی هوا کمک می‌کند زیرا کلسیم موجود در شیر مانع از جذب آلاینده‌هایی مانند فلزات سنگین می‌شود. میوه‌های دارای ترکیبات آنتی اکسیدان از مواد غذایی مفید در زمان آلودگی هوا هستند. مصرف میوه‌های دارای ترکیبات آنتی اکسیدان از سلول‌های بدن در مقابل آسیب دیدن در شرایط آلودگی هوا محافظت می‌کند که سیب یکی از میوه‌های سرشار از آنتی اکسیدان است. همچنین میوه‌های دارای ویتامین  A، E  و  C خاصیت آنتی اکسیدان دارند. مرکبات و میوه‌های با رنگ نارنجی، زرد و قرمز، موز، خرمالو، انواع فلفل‌های سبز و نارنجی، هویج، چای سبز و سیاه، روغن‌های سویا، آفتابگردان، کلزا و زیتون نقش آنتی اکسیدانی دارند و در شرایط آلودگی هوا از بدن مراقبت می‌کنند. همچنین مصرف دو وعده ماهی در هفته در شرایط آلودگی هوا بسیار مهم است؛ زیرا ماهی به دلیل وجود ویتامین E و امگا ۳ به کاهش عوارض آلودگی هوا کمک می‌کند.  مصرف زیاد آب و مایعات در زمان آلودگی باعث شستشوی دستگاه گوارش و رفع عطش و خشکی دهان ناشی از این شرایط هوایی می‌شود و از سوی دیگر، با مصرف آب، بخشی از آلودگی هوا که وارد بدن شده، از راه ادرار، دفع می‌شود.

آلودگی هوای اصفهان و نفسی که به شماره افتاده است

 آلودگی هوا یکی از چالش‌های اساسی کلان‌شهر اصفهان و شهرهای صنعتی اطراف آن است؛ بر اساس گزارش مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، اصفهان در بین  سایرکلان‌شهرهای ایران شامل تهران، مشهد، تبریز، کرج، اهواز، شیراز و اراک رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.

از مجموع ۵۵۰ واحد صنعتی آلاینده در سطح استان ، ۴۹۵ واحد در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان قرار دارد که در واقع ۸۲ درصد صنایع آلاینده را شامل می‌شود. در اصفهان ۷۰ درصد کل صنایع در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان واقع‌شده است که بین آن‌ها ۱۰۰ واحد تولید گچ و ۵۰ واحد تولید قیر سنتی، ۳۵۰ واحد تولید آجر و ۵۰۰ واحد ریخته‌گری سنتی وجود دارد و همین مسأله سبب تخریب محیط‌زیست، برهم خوردن نظم اجتماعی و از بین رفتن حقوق نسل آینده می‌شود.

همچنین  ۷۵ درصد جمعیت استان در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان سکونت دارند؛ در حالی‌که مساحت استان ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار، مساحت شهرک‌ها و نواحی صنعتی ۶ هزار هکتار است و  ۱۱ شهرک صنعتی و چهار ناحیه صنعتی در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان مستقرند.

تردد بیش از یک‌میلیون دستگاه خودرو و  بیش از ۶۰۰ هزار  دستگاه موتورسیکلت و نیز بخش قابل‌توجهی از ناوگان فوق فرسوده و غیراستاندارد باعث شده است که اصفهان رکورددار مصرف گازوئیل کشور و رتبه دوم مصرف مجموع چهار فرآورده نفتی باشد.

از سال ۱۳۹۶ که قانون هوای پاک تصویب شد هیچ بودجه‌ای برای اجرای آن در نظر گرفته نشد. در سال ۱۴۰۱ برای اولین بار ردیف بودجه‌ای برای اجرای قانون هوای پاک ایجاد شد اما رقم آن که برابر ۲۸۸ میلیارد تومان است که پاسخ‌گوی الزامات اجرای این قانون نیست؛ بنابراین دولت باید در زمان تقریر لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ فصل جداگانه‌ای برای کاهش آلودگی هوا ایجاد کند و از تمامی منابع در اختیار اعم از درآمدهای مرتبط یا سایر منابع عمومی دولت به میزان درخور و تأثیرگذار برای این فصل در نظر بگیرد.

طرح‌های ترافیکی در کنترل آلودگی نقش دارد، خارج کردن خودروهای فرسوده، تقویت و بازسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه فضای سبز متناسب با شرایط اقلیمی اقدامات مؤثری در جریان کنترل آلودگی هوا است.