نابودی ۳۵ درصد میوه‌ها به دلیل نبود مدیریت صحیح پس از برداشت
ایسنا/اصفهان استاد علوم و صنایع غذایی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: ضعف مدیریت پس از برداشت، بسته‌بندی و حمل‌ونقل غیر استاندارد، هر سال میلیاردها تومان خسارت، تهدید امنیت غذایی و آسیب زیست‌محیطی ایجاد می‌کند.
محمد شاهدی، صبح امروز چهارشنبه ۹ مهر در آیین افتتاح اولین رویداد ملی مدیریت پسماند و ضایعات کشاورزی و صنایع غذایی ایران که با همکاری اتاق بازرگانی و دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار شد، با تأکید بر اهمیت بخش «پس از برداشت» در زنجیره غذایی کشور اظهار کرد: در حوزه ضایعات کشاورزی، ما با دو بخش عمده تلفات مواجه هستیم؛ یکی در مرحله تولید و دیگری در مرحله مصرف. متأسفانه در ایران، هر دو بخش سهم بالایی از هدررفت منابع را به خود اختصاص داده‌اند. به‌ویژه مصرف بالای شکر و مواد غذایی که نه تنها موجب اتلاف می‌شود بلکه بیماری‌های فراوانی را نیز به دنبال دارد.
وی افزود: بخش پس از برداشت یکی از مهم‌ترین زمینه‌های تلفات کشور است. در برخی محصولات مانند میوه، حتی تا ۳۵ درصد ضایعات گزارش شده است. این حجم اتلاف، به معنای از بین رفتن امنیت غذایی است؛ چراکه مواد غذایی تولیدشده به‌درستی به مصرف نمی‌رسد و کیفیت محصول برای مصرف‌کننده حفظ نمی‌شود.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به صحنه‌های پرتکرار دورریز محصولات کشاورزی در کشور ادامه داد: این تلفات، تنها هدررفت مواد غذایی نیست بلکه سرمایه ملی را نابود کرده و امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر، دفن و سوزاندن این ضایعات سبب انتشار گازها و آلودگی محیط‌زیست می‌شود.
شاهدی یکی از دلایل اصلی این وضعیت را نبود برنامه‌ریزی صحیح در کشت و برداشت دانست و تصریح کرد: در بسیاری از کشورها، تعاونی‌ها و شبکه‌های ارتباطی منسجم وجود دارد که نیاز بازار را به کشاورزان اعلام می‌کنند. مثلاً به آن‌ها می‌گویند امسال چه میزان پیاز یا سیب‌زمینی لازم است، اما در کشور ما، کشاورز براساس سلیقه شخصی کشت می‌کند و در نهایت با مازاد تولید و افت شدید قیمت‌ها مواجه می‌شویم. نبود برنامه‌ریزی برای صادرات یا صنایع تبدیلی نیز بحران را تشدید می‌کند.
وی ادامه داد: مدیریت برداشت یعنی ابتدا باید کشش بازار، امکان حمل‌ونقل و شرایط نگهداری بررسی شود و سپس محصول به‌تدریج برداشت شود. برداشت یک‌باره بدون توجه به این عوامل باعث اشباع بازار و فساد سریع محصول می‌شود. نمونه روشن آن، ریختن سیب یا سایر محصولات کنار جاده‌هاست که ناشی از ضعف مدیریت است.
استاد علوم و صنایع غذایی دانشگاه صنعتی اصفهان تأکید کرد: بسته‌بندی غیر استاندارد از مهم‌ترین عوامل ضایعات است. مثلاً خیار را در کیسه‌های پلاستیکی بدون منافذ تنفسی بسته‌بندی می‌کنیم؛ در نتیجه رطوبت و گرما ایجاد شده و محصول ظرف ۴۸ ساعت فاسد می‌شود. این در حالی است که با بسته‌بندی صحیح و استفاده از زنجیره سرد، می‌توان عمر محصول را تا ۲۰ روز افزایش داد.
شاهدی با اشاره به مشکلات حمل‌ونقل محصولات کشاورزی خاطرنشان کرد: بسیاری از کشاورزان به دلیل کم بودن حجم تولید، امکان استفاده از کامیون‌های سردخانه‌دار را ندارند و مجبورند با روش‌های ابتدایی محصول را منتقل کنند که به بافت میوه و سبزیجات آسیب می‌زند.
وی درباره اهمیت جداسازی محصولات پیش از عرضه توضیح داد: سیب‌زمینی یا گوجه‌فرنگی باید در مبدا براساس اندازه و کیفیت تفکیک شود، نه در میدان میوه، همچنین سیب‌زمینی زخمی باید مدتی در دمای معمولی بماند تا پوسته‌ای روی آن ایجاد شود و دچار کپک نشود، اما این کار در ایران انجام نمی‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه بخشی از ضایعات در سطح خرده‌فروشی ایجاد می‌شود، گفت: محصولات بدون جداسازی، بدون بسته‌بندی استاندارد و در شرایط نامناسب عرضه می‌شوند. در نتیجه بخشی از محصول در میدان یا فروشگاه فاسد می‌شود. در کشورهای دیگر بسته‌های کوچک، سوراخ‌دار و متناسب با نوع محصول به کار گرفته می‌شود، اما در ایران اغلب بسته‌بندی‌های نامناسب، موجب افزایش ضایعات می‌شود.
شاهدی درباره پسته و برخی میوه‌ها توضیح داد: وقتی پسته تازه روی هم انباشته می‌شود، گرما و قارچ آفلاتوکسین تولید می‌شود که نه‌تنها کیفیت محصول را از بین می‌برد بلکه خطر سرطان‌زا بودن دارد یا در باغ‌ها وقتی سیب و انار روی هم جمع می‌شوند، حرارت داخلی افزایش یافته و عمر محصول به شدت کوتاه می‌شود.
وی به نمونه‌هایی از مدیریت موفق در کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: در هند، تعاونی‌های کشاورزی با سرمایه‌گذاری مشترک کشاورزان و شهرنشینان ایجاد شده است. این تعاونی‌ها محصول را از کشاورز تحویل می‌گیرند، جداسازی، شست‌وشو و ثبت می‌کنند و سپس در سردخانه‌های بزرگ نگهداری می‌کنند. در چنین ساختاری کشاورز دغدغه بسته‌بندی یا بازار ندارد و محصولش با قیمت مناسب خریداری می‌شود.
استاد علوم و صنایع غذایی دانشگاه صنعتی اصفهان پیشنهاد کرد: در ایران نیز باید مجتمع‌های عرضه محصولات محلی در مسیرهای شهری ایجاد شود تا کشاورزان بتوانند محصول خود را با بسته‌بندی مناسب عرضه کنند. این مجتمع‌ها علاوه بر عرضه محصول سالم، می‌توانند صنایع دستی، غذای سنتی و فروشگاه‌های محلی را در خود جای دهند و هم برای کشاورز سودآوری داشته باشند و هم برای گردشگران جذابیت ایجاد کنند.
شاهدی در پایان تأکید کرد: عوامل متعددی از جمله برداشت نادرست، حمل‌ونقل غیر استاندارد، نبود زنجیره سرد، بسته‌بندی نامطلوب، ضعف زیرساخت‌ها، نوسانات تولید فصلی و سیاست‌گذاری‌های غلط، همگی به ضایعات دامن می‌زنند. کشاورز به‌تنهایی مقصر نیست؛ بلکه کل سیستم مدیریتی باید اصلاح شود. راهکار کلیدی، آموزش کشاورزان، ایجاد تعاونی‌های کارآمد، سرمایه‌گذاری در سردخانه‌ها و بسته‌بندی استاندارد و برنامه‌ریزی دقیق برای عرضه و تقاضاست.
