به گزارش ایرنا، «سورگوم» یا ذرت خوشه‌‍ای یک دانه غلات و گیاه علفی از خانواده غلات است که می‌تواند فاصله‌ بین دوره‌های آبیاری طولانی، خشکی و گرما را تحمل کند؛ این گیاه با اینکه در جهان به‌طور وسیع کشت می‌شود اما هنوز چندان شناخته شده نیست و در بین غلات بعد از جو، برنج، گندم و ذرت رتبه پنجم را دارد، «سورگوم» علاوه بر مصرف انسانی به‌عنوان خوراک دام نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سورگوم، محصولی با عملکرد مطلوب در شرایط اقلیمی خشک و گرم ایران از جمله گزینه‌هایی است که می‌تواند با کاهش مصرف آب و هزینه‌های ارزی به رشد و پایداری صنعت دام و طیور کشور کمک کند.

تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع آبی از چالش‌های مهم کشورمان در بخش کشاورزی و دامپروری است و از طرفی با توجه به افزایش نیاز کشور به خوراک دام و طیور و چالش‌های ناشی از وابستگی به واردات نهاده‌هایی همچون ذرت و سویا توجه به محصولات جایگزین با بهره‌وری بالاتر و مصرف منابع کمتر ضروری است.

یکی از پژوهشگران مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان تاکید دارد که با توجه به ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سورگوم، این دانه محصولی مقاوم به خشکی با عملکرد قابل قبول در تولید دانه و علوفه است و می‌تواند جایگزینی مناسب برای ذرت در تغذیه دام و طیور باشد.

به گفته علیرضا آذربایجانی، مصرف آب سورگوم حدود هفت هزار در مقابل ۱۰ هزار متر مکعب آب مصرفی ذرت در هر هکتار و در یک دوره کشت و به میزان ۳۰ تا ۴۰ درصد کمتر از ذرت است؛ این موضوع نشان می‌دهد که این محصول در شرایط اقلیمی غالب ایران، قابل کشت و بهره برداری است اگرچه عملکرد آن هنوز کمتر از میانگین مورد انتظار یعنی پنج تن در هکتار است به‌گونه‌ای که میانگین تولید آن در استان اصفهان حدود ۳.۴ تن در هکتار و در بهترین شرایط تا پنج تن در هکتار است.

مزایای استفاده از سورگوم در جیره غذایی دام و طیور

این محقق حوزه کشاورزی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا به تحقیقات گسترده‌ای که از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۰ در مراکز پژوهشی نظیر مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان انجام شد، اشاره کرد و گفت: مطالعات متعددی بر روی امکان استفاده از سورگوم در جیره غذایی جوجه‌های گوشتی، مرغ‌های تخم‌گذار، گاوهای شیری، گوساله‌های پرواری و گوسفند انجام شده و نتایج این تحقیقات بسیار امیدوارکننده بوده و نشان داده است که سورگوم می‌تواند به‌طور کامل یا جزیی جایگزین ذرت شود.

آذربایجانی اضافه کرد: ارزش غذایی سورگوم در حدود ۹۰ درصد ذرت برآورد شده و این موضوع امیدبخش است چرا که ذرت یکی از بهترین غلات مورد استفاده در تغذیه طیور به‌شمار می آید.

وی اظهار کرد: چربی خام سورگوم یک درصد کمتر از ذرت است اما پروتیین خام آن یک درصد بیشتر بوده و این افزایش پروتیین خام یک مزیت مهم برای سورگوم محسوب می‌شود.

این پژوهشگر تصریح کرد: برخی از ارقام سورگوم حتی دارای ۱۳ تا ۱۴ درصد پروتیین هستند در حالی که پروتیین ذرت بین هفت و نیم تا هشت درصد است و این مزیت باعث می‌شود سورگوم علاوه بر تأمین انرژی، بخشی از پروتیین مورد نیاز جیره غذایی را که به‌طور معمول از کنجاله سویا تأمین می‌شود، برطرف کند و این موضوع موجب کاهش هزینه واردات کنجاله سویا خواهد شد.

آذربایجانی، کاهش مصرف آب، مزایای ارزی، اقتصادی و زیست محیطی، تنوع اقلیمی، کشت آسان، ترکیبات شیمیایی خاص، کاهش تولید آمونیاک، بهبود کیفیت کود و کاهش مصرف انرژی را از فواید استفاده از دانه سورگوم دانست و گفت: سورگوم به سموم کشاورزی کمتری نسبت به ذرت نیاز دارد و از همین رو، خطر آلودگی‌ زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد، همچنین این گیاه، گرده‌های فراوانی تولیدی می‌کند و می تواند به‌عنوان منبع تغذیه برای زنبورها مورد استفاده قرار گیرد.

چالش‌ها و محدودیت‌های استفاده از سورگوم

این محقق تصریح کرد: اگرچه سورگوم مزایای زیادی دارد اما استفاده گسترده از آن در تغذیه طیور نیازمند توجه به برخی محدودیت‌هاست.

آذربایجانی با تاکید بر اینکه میانگین عملکرد فعلی سورگوم در ایران هنوز به سطح قابل انتظار نرسیده است، گفت: دسترسی محدود و قیمت بالا مانع از مصرف آن توسط دامداران و مرغداران می شود و همچنین به دلیل اینکه تولید سورگوم داخلی هنوز در سطح تجاری نیست و بیشتر به‌صورت بذری معامله می‌شود، قیمت آن قابل رقابت با ذرت در دسترس کشاورزان و دامداران نیست.

وی افزود: قیمت سورگوم در زمان حاضر در مقایسه با ذرت بالاتر است و مرغداران تنها در صورتی از این محصول استفاده می‌کنند که قیمت آن حداکثر ۸۵ تا ۹۰ درصد ذرت باشد.

این محقق اصفهانی، عدم آشنایی کافی دامداران و مرغداران برای استفاده از دانه سورگوم و رقابت آن با ذرت را از دیگر چالش‌های کشت و مصرف این گیاه دانست و گفت: سورگوم جایگاه پنجم تولید غلات دنیا را دارد و کشورهایی مانند آمریکا و استرالیا تولیدکنندگان اصلی آن هستند.

آذربایجانی اضافه کرد: این محصول در آمریکا بعد از گندم و ذرت، جایگاه سوم کشت و تولید را دارد و حدود ۷۰ درصد از سورگوم صادراتی دنیا را تشکیل می دهد، همچنین در استرالیا ۱۲ درصد از سورگوم تولیدی در صنعت سوخت زیستی استفاده می‌شود.

سوخت‌های زیستی از مواد گیاهی یا زائد آلی تولید می شوند؛ در واقع بیشتر این سوخت ها از مواد گیاهی مانند روغن نخل، کلزا، نیشکر، ذرت و سایر غلات بدست می آیند، انواع مختلفی از سوخت زیستی مانند بیودیزل، بیواتانول ، بیوگاز و بیوبوتانول وجود دارد.

«سورگوم» غله‌ای که به محیط زیست لبخند می‌زند

آذربایجانی با بیان اینکه سورگوم علاوه بر مزایای اقتصادی، اثر مثبتی بر محیط زیست و سلامت دام‌ها دارد، گفت: این محصول علاوه بر نیاز کمتر به سموم کشاورزی که به کاهش واردات سموم و هزینه‌های زیست ‌محیطی کمک می‌کند، باعث کاهش تولید آمونیاک در صنعت دام و طیور شده و بیماری‌های تنفسی را کاهش می‌دهد.

وی تاکید کرد: سورگوم به‌عنوان یک محصول کم آب‌بر نه تنها موجب کاهش مصرف آب که موجب کاهش سه آلاینده بزرگ و مهم زیست محیطی یعنی سموم کشاورزی، کودهای نیتروژنی و آنتی بیوتیک ها می‌شود در حالیکه این مواد علاوه بر هزینه های ارزی، تبعات زیست محیطی و سلامتی نیز به‌همراه دارند.

وی تصریح کرد: سورگوم با حفظ نیتروژن در کود و جلوگیری از تبدیل ترکیبات نیتروژنی به آمونیاک، کیفیت آن را بهبود می بخشد و نیاز به واردات کودهای شیمیایی نیتروژنی را کاهش می‌دهد، همچنین ویژگی‌های خاص سورگوم باعث کاهش رطوبت و در نتیجه کاهش هزینه‌های تهویه و مصرف انرژی در صنعت دام و طیور می‌شود.

این در حالی است که به گفته کارشناسان برای بهره مندی از مزایای سورگوم در پرورش دام و طیور، تنها جایگزینی ۵۰ درصد از ذرت مصرفی با آن کافی بوده و نیازی نیست که ذرت به‌طور کامل با سورگوم جایگزین شود.

راهکارهای ترویج مصرف سورگوم در ایران

پژوهشگر مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان، اختصاص بخشی از واردات ذرت به سورگوم باکیفیت بالا، اجرای طرح‌های الگویی و ترویجی برای آشنایی دامداران و مرغداران با نحوه استفاده و مزایای سورگوم، ارائه حمایت‌های اقتصادی برای کاهش قیمت و افزایش دسترسی به این محصول، افزایش تحقیقات برای بهبود عملکرد سورگوم در داخل کشور و ارتقای جایگاه آن در بازار را از مهم‌ترین راهکارهایی دانست که به افزایش استفاده از سورگوم در جیره غذایی دام و طیور کمک می‌کند.

آذربایجانی تصریح کرد: این گیاه در شرایط خشک و گرم به‌خوبی رشد می‌کند و همچنین عملکرد بالای تولید دانه با میانگین پنج تن در هکتار و علوفه به همراه نیاز کم به بذر (۱۰ کیلوگرم در هکتار) آن را به گزینه‌ای مطلوب برای کشت تبدیل کرده است.

وی گفت: سورگوم علاوه بر نیاز کم به آب و مقاوم‌ بودن به خشکی به‌دلیل تولید دانه و علوفه آن هم به‌صورت همزمان، نیاز کمتر به سموم، خواص غذایی خاص و همچنین مزایای متعدد اقتصادی زیست‌ محیطی و بهداشتی می‌تواند یک جایگزین مناسب برای ذرت در تغذیه دام و طیور باشد که با تنظیم دقیق میزان مصرف و استفاده از ارقام مناسب، امکان بهره‌گیری از مزایای این گیاه را به حداکثر می‌رساند.

وی اظهار داشت: این محصول با نیاز کمتر به آب و نهاده‌های تولید می‌تواند علاوه بر کاهش هزینه‌ها، از طریق کاهش بیماری‌ها و مصرف کمتر آنتی بیوتیک، کیفیت محصولات دامی را نیز بهبود بخشد.

این پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش منابع طبیعی جهاد کشاورزی اصفهان تاکید کرد: با برنامه‌ریزی صحیح و حمایت از تولید و مصرف سورگوم می‌توان به اهداف اقتصادی و زیست‌ محیطی دست یافت و بستری برای تولید محصولات صادراتی فراهم کرد.

به گزارش ایرنا، به‌گفته محققان، سورگوم با ویژگی‌های مقاومتی‌ نسبت به خشکی به‌ویژه در استان‌هایی همچون اصفهان که با معضل کمبود منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌تواند یک گزینه راهبردی برای کشاورزی پایدار باشد؛ این گیاه نه تنها در صرفه‌جویی در مصرف آب مؤثر است بلکه در بهره‌وری علوفه و جایگزینی ذرت وارداتی نیز ظرفیت بالایی دارد.

برای تحقق این ظرفیت‌ها، نیاز به فرهنگ‌سازی بیشتر، حمایت‌های دولتی و برنامه‌های ترویجی برای آشنایی کشاورزان و دامداران با این گیاه است؛ با توجه به مزایای اقتصادی و زیست‌ محیطی سورگوم، حمایت از توسعه این گیاه به کاهش وابستگی به واردات دانه‌های پُرآب‌بر مانند ذرت و بهبود وضعیت کشاورزی و دامداری در کشور نیز کمک می‌کند.