سلامت خاک به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل در کشاورزی، نقش بسیار حیاتی در تأمین امنیت غذایی جهانی و حفظ محیط زیست دارد. با توجه به افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به تولید مواد غذایی، حفظ سلامت خاک از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

خاک به‌عنوان یک سیستم زنده، شامل تعاملات و ارتباطات بین عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مختلف است. سلامت خاک مستقیماً بر کیفیت محصولات کشاورزی و در نتیجه امنیت غذایی تأثیر می‌گذارد، همچنین سلامت خاک نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و تعادل اکوسیستم‌ها دارد و به محافظت از آب و خاک در برابر فرسایش و آلودگی کمک می‌کند. ارتقای کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی و استفاده صحیح از آب و خاک به همراه کاهش استفاده از مواد شیمیایی مضر تنها بخشی از مزایای استفاده از کشاورزی پایدار است. اخذ رویکردهای متنوع منجر به ایجاد تعادل پایدار بین بهره‌وری اقتصادی و حفظ اکوسیستم شد و از پیامدهای منفی خشکسالی جلوگیری کرد. شناسایی و مدیریت آفات با استفاده از فناوری‌های نوین مانند، اطلاعات ماهواره‌ای، سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS)، حسگرها و مدل‌سازی‌های پیشرفته انجام گرفته شده است.

برای آشنایی بیشتر با کشاورزی پایدار با محمد میرزایی‌حیدری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان(خوراسگان) به گفت‌وگو نشستیم که حاصل آن در ادامه آمده است:

کشاورزی پایدار چیست و چگونه می‌تواند در مصرف آب برای کشت و زرع تأثیر داشته باشد؟

کشاورزی پایدار به شیوه‌ای از کشاورزی اطلاق می‌شود که به حفظ منابع طبیعی، کاهش آسیب به محیط زیست و تأمین نیازهای غذایی نسل‌های آینده کمک می‌کند. این نوع کشاورزی بر استفاده بهینه از منابع آب، خاک و انرژی تأکید دارد. با استفاده از تکنیک‌های کشاورزی پایدار، می‌توان مصرف آب را به شکل چشمگیری کاهش داد. به‌عنوان مثال، استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و انتخاب گیاهان مقاوم به خشکی می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب کمک کند، همچنین مدیریت صحیح خاک و استفاده از کودهای آلی می‌تواند کیفیت خاک را بهبود بخشد و نیاز به آب را کاهش دهد. کشاورزی پایدار به تنوع زیستی کمک می‌کند و می‌تواند باعث افزایش تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی شود. در نهایت، این روش می‌تواند به تولید محصولات با کیفیت بالا و افزایش درآمد کشاورزان کمک کند، در حالی که به حفظ منابع آب و خاک نیز توجه دارد.

کشاورزی پایدار در رابطه با آفات و بیماری‌ها چه دستاوردی داشته و چگونه به کشاورزی کمک کرده است؟

کشاورزی پایدار در مدیریت آفات و بیماری‌ها به دستاوردهای قابل توجهی دست یافته است که به بهبود کیفیت و کمیت تولیدات کشاورزی کمک می‌کند. یکی از رویکردهای کلیدی در این زمینه، استفاده از روش‌های کنترل بیولوژیک است که به جای استفاده از سموم شیمیایی، از دشمنان طبیعی آفات بهره می‌برد. این روش نه‌تنها به کاهش استفاده از مواد شیمیایی مضر کمک می‌کند، بلکه تنوع زیستی را نیز افزایش می‌دهد.

کشاورزی پایدار با استفاده از تکنیک‌های زراعت متنوع و تناوب کشت، می‌تواند از شیوع بیماری‌ها جلوگیری کند. به‌عنوان مثال، کشت گیاهان مختلف در کنار یکدیگر می‌تواند آفات را سردرگم کرده و از گسترش بیماری‌ها جلوگیری کند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند، اطلاعات ماهواره‌ای، سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS)، حسگرها و مدل‌سازی‌های پیشرفته نیز به کشاورزان این امکان را می‌دهد که به‌موقع و با دقت بیشتری به شناسایی و مدیریت آفات بپردازند. در نهایت، این رویکردها به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش پایداری سیستم‌های کشاورزی کمک کرده و امنیت غذایی را بهبود می‌بخشد.

آیا کشاورزی پایدار در افزایش بهره‌وری نقشی داشته است؟ از چه طریق؟

کشاورزی پایدار نقش مهمی در افزایش بهره‌وری کشاورزی ایفا می‌کند و این امر از طریق چندین روش کلیدی محقق می‌شود. یکی از این روش‌ها مدیریت منابع طبیعی است که کشاورزی پایدار با بهینه‌سازی استفاده از آب، خاک و انرژی، به کشاورزان کمک می‌کند تا بهره‌وری را افزایش دهند. به‌عنوان مثال، استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای باعث صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش دسترسی گیاهان به رطوبت می‌شود.

یکی دیگر از این روش‌ها تنوع کشت است که این روش با تشویق به کشت گیاهان متنوع، خطر آفات و بیماری‌ها را کاهش می‌دهد و در نتیجه تولید را پایدارتر می‌کند. تنوع کشت به بهبود کیفیت خاک و افزایش حاصلخیزی آن کمک می‌کند. سومین روش مؤثر در بهره‌وری کشاورزی پایدار استفاده از فناوری‌های نوین است به صورتی که کشاورزی پایدار به کارگیری فناوری‌های نوین مانند حسگرها، سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS) و مدل‌سازی‌های پیشرفته را ترویج می‌دهد که به کشاورزان کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در زمینه مدیریت مزارع اتخاذ کنند.

کودهای آلی و مدیریت خاک نیز می‌تواند مفید باشد به‌گونه‌ای که با استفاده از کودهای آلی و روش‌های بهبود خاک، به افزایش حاصلخیزی و ساختار خاک کمک می‌کند که این امر به نوبه خود به افزایش تولید محصولات منجر می‌شود. کنترل بیولوژیک آفات آخرین روش برای بهبود بهره‌وری است که به کاهش وابستگی به سموم شیمیایی کمک کرده و باعث افزایش سلامت محصولات و کاهش هزینه‌های تولید می‌شود. با ترکیب این روش‌ها، کشاورزی پایدار می‌تواند به افزایش بهره‌وری و در عین حال حفظ منابع طبیعی و محیط زیست کمک کند. این رویکرد نه‌تنها به بهبود کیفیت محصولات کمک می‌کند، بلکه امنیت غذایی را نیز تضمین می‌کند.

 به‌نظر شما، سه اولویت اصلی برای رسیدن به کشاورزی پایدار در ایران چیست و چه برنامه‌ای برای آن دارید؟

مدیریت منابع آب، تنوع کشت و زراعت پایدار، آموزش و آگاهی‌بخشی اولویت‌های رسیدن به کشاورزی پایدار است. با توجه به کمبود آب در بسیاری از مناطق ایران، برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از منابع آبی ضروری است. این شامل توسعه سیستم‌های آبیاری هوشمند، آموزش کشاورزان درباره تکنیک‌های آبیاری قطره‌ای و جمع‌آوری آب باران می‌شود، همچنین باید به حفاظت از منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از برداشت بی‌رویه توجه شود.

ترویج کشت گیاهان متنوع و استفاده از روش‌های زراعت پایدار می‌تواند به بهبود کیفیت خاک و کاهش خطر آفات و بیماری‌ها کمک کند. برنامه‌ریزی برای آموزش کشاورزان در زمینه تناوب کشت و انتخاب گونه‌های مقاوم به تغییرات اقلیمی، از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه است.

ارتقای آگاهی کشاورزان و جامعه درباره روش‌های کشاورزی پایدار و مزایای آن، کلید موفقیت است. برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها، اردوها، بازدیدهای عملی و دوره‌های آموزشی برای کشاورزان و انتقال تجربیات موفق از دیگر کشورها می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و پذیرش این روش‌ها کمک کند. با تمرکز بر این اولویت‌ها و برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان به سمت کشاورزی پایدار در ایران حرکت کرد و از بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جلوگیری کرد.

 در شرایط خشکسالی و کاهش منابع آب، چگونه می‌توان تعادلی بین بهره‌وری اقتصادی و حفظ اکوسیستم برقرار کرد؟

در شرایط خشکسالی و کاهش منابع آب، برقراری تعادل بین بهره‌وری اقتصادی و حفظ اکوسیستم نیازمند اتخاذ رویکردهای چندجانبه و علمی است که از جمله موارد آن می‌توان به مدیریت منابع آب، ترویج کشت مقاوم، استفاده از تکنیک‌های حفاظت از خاک، تنوع کشت، آموزش و آگاهی‌بخشی و مدیریت اکوسیستم‌های طبیعی اشاره کرد. استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و سیستم‌های هوشمند آبیاری می‌تواند به کاهش مصرف آب و افزایش کارایی آن کمک کند. این سیستم‌ها به کشاورزان این امکان را می‌دهند که آب را به‌طور بهینه و در زمان مناسب ارائه دهند.

انتخاب و پرورش گیاهان مقاوم به خشکی و تغییرات اقلیمی می‌تواند بهره‌وری را در شرایط محدودیت آب افزایش دهد. این گیاهان نیاز به آب کمتری دارند و می‌توانند در شرایط سخت‌تر نیز رشد کنند. روش‌هایی مانند مالچ‌پاشی و کشت پوششی می‌توانند به حفظ رطوبت خاک و جلوگیری از فرسایش آن کمک کنند. این اقدامات به بهبود کیفیت خاک و افزایش تولید در شرایط کم‌آبی کمک می‌کند.

ترویج کشت گیاهان متنوع می‌تواند به افزایش تنوع زیستی و کاهش آسیب‌پذیری اکوسیستم‌ها در برابر تغییرات اقلیمی کمک کند. این روش به بهبود کیفیت خاک و کاهش نیاز به سموم شیمیایی کمک می‌کند. ارتقای آگاهی کشاورزان و جوامع محلی درباره روش‌های کشاورزی پایدار و مزایای آن می‌تواند به تغییر رفتارها و پذیرش شیوه‌های جدید منجر شود.

حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی مانند جنگل‌ها، مراتع، تالاب‌ها و حوزه‌های آبریز به‌صورت مدیریت واحد می‌تواند به حفظ منابع آب و تنوع زیستی کمک کند. این اکوسیستم‌ها نقش مهمی در تنظیم چرخه آب و کیفیت آن دارند. با اجرای این رویکردها، می‌توان به یک تعادل پایدار بین بهره‌وری اقتصادی و حفظ اکوسیستم دست یافت و از پیامدهای منفی خشکسالی جلوگیری کرد.