باخبرباش ،  شیب تند ابتلا، شیوع جهش جدید کرونا، روند کند واکسیناسیون و حالا هم کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی؛ این روایت ساده‌ای از زندگی ایرانیان در پیک پنجم کروناست. هنوز راه طولانی برای واکسینه شدن 70 درصد جمعیت کشور باقی است، واکسن به اندازه کافی در دسترس نیست، جهش‌های جدید و خطرناک کرونا در حال چرخش است و در این وضعیت، گروهی به خیال ایمن بودن (چه با واکسن و چه با ابتلا به بیماری) ماسک‌ها را برداشته‌اند و آزادانه حرکت می‌کنند، رستوران می‌روند، دورهمی می‌گیرند و به پروتکل‌ها دهن کنجی می‌کنند، همه اینها در شرایطی است که تاکید می‌شود حتی پس از تزریق واکسن، همچنان با جدیت پروتکل‌ها که از همه آنها مهم‌تر، استفاده از ماسک است، رعایت شود. با شیوع جهش‌ دلتا، تاکید متخصصان بر استفاده از دو ماسک نه فقط در مکان‌های عمومی بلکه در فضاهای معمولی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی به حدود 68 درصد رسیده که آمار بسیار پایینی است. در این وضعیت، هشدارها درباره استفاده از ماسک، دوباره از سر گرفته شده است، چرا که گزارش های‌ رسیده از شهرهای مختلف، حکایت از تمایل نداشتن مردم به استفاده از ماسک دارد. خستگی از وضعیت فعلی، گرما و احساس خفگی، از دلایل کمتر استفاده کردن از ماسک عنوان می‌شود.

 از 2ماسک استفاده کنید
تهمینه بی‌آزار، متخصص بیماری‌های عفونی است و به‌خوبی درباره پیامدهای استفاده‌نکردن از ماسک اطلاع دارد. او که از نزدیک با بیماران مبتلا به کرونا در ارتباط است، به همشهری می‌گوید: «شیوع بیماری‌های ویروسی و عفونی قدمت زیادی دارند و امکان انتقال آنها هم اغلب بالاست. طی یک سال‌ونیم گذشته، با شیوع ویروس کرونا درباره ویژگی‌های این بیماری و ضرورت استفاده از ماسک، اطلاع‌رسانی عمومی انجام شد. مشاهدات ساختار ویروس کرونا در این مدت نشان می‌دهد، با توجه به میزان انتقال بسیار بالای آن، استفاده از ماسک بسیار اهمیت دارد؛ ماسکی که از سوی افراد استفاده می‌شود، علاوه بر اینکه خود فرد را در برابر ویروس محافظت می‌کند، طرف مقابل را هم در معرض خطر بیمارشدن قرار نمی‌دهد. همین مسئله بر این موضوع صحه می‌گذارد که تا چه میزان استفاده از ماسک در مکان‌های عمومی می‌تواند مؤثر باشد».
اوایل امسال بود که ماجرای استفاده از دوماسک برای محافظت بیشتر در برابر کرونا، مطرح شد. آن زمان نتیجه تحقیقاتی منتشر شد که نشان می‌داد، استفاده از دوماسک، می‌تواند تأثیر کارآمدی فیلتر کردن ذرات به اندازه کروناویروس را دوبرابر کند و از رسیدن این ذرات به بینی و دهان فرد جلوگیری کند. نتایج این تحقیق نشان داد که یک ماسک جراحی بدون تغییر در اندازه آن، حدود ۴۰-۶۰درصد در جلوگیری از ذرات اندازه کرونا مؤثر است و ماسک پارچه‌ای حدود ۴۰درصد. به استناد این تحقیق، زمانی که ماسک پارچه‌ای روی ماسک جراحی قرار می‌گیرد، کارآمدی فیلتراسیون آن حدود ۲۰درصد بهتر می‌شود. هنگامی که ماسک پارچه‌ای روی ماسک جراحی قرار می‌گیرد، ماسک‌های پارچه‌ای با از بین بردن شکاف‌ها و نزدیک نگه‌داشتن ماسک جراحی به‌صورت، به‌طور مداوم بینی و دهان را می‌پوشانند. بی‌آزار هم نتیجه این تحقیقات را تأیید می‌کند و می‌گوید: «ماسک‌دوم می‌تواند منافذ کناری ماسک زیری را بپوشاند. ماسک جراحی یا پزشکی زیرین، حتما باید 3لایه باشد و از بالای بینی تا پایین غبغب را کاملا بپوشاند. با توجه به اینکه در شرایط پرخطر احتمال اینکه همه ما ناقل باشیم زیاد است، به همین دلیل، بهتر است از ماسک‌های ان95 سوپاپ‌دار، استفاده نکنیم چون سوپاپ آن هنگام بازدم باز می‌شود و بازدم را بیرون می‌دهد، بنابراین نمی‌تواند ایمنی برای طرف مقابل داشته باشد و این ماسک‌ها مخصوص کادر درمان است. ماسک‌های ان95 هم اگر در جاهای پرخطری مانند بیمارستان استفاده نشده باشد می‌توان کنار گذاشت و دوباره استفاده کرد.» با این همه اما این متخصص تأکید می‌کند که اگر از ماسک‌های ساده پزشکی 3لایه درست استفاده شود کفایت می‌کند؛ «استفاده از دوماسک جراحی روی هم توصیه نشده، چون پوشاندن کناره‌های ماسک موضوع بسیار مهمی است که با قرار دادن ماسک پارچه‌ای دوم این اتفاق می‌افتد نه با دو ماسک جراحی.» براساس اعلام بی‌آزار، نباید از ماسک‌های پارچه‌ای به تنهایی استفاده کرد. البته مطالعات در این خصوص هنوز کامل نیستند؛ «هر جایی که فاصله افراد کمتر از 2متر باشد حتما باید از 2ماسک استفاده شود. البته این روزها که در شرایط پر‌خطر انتقال ویروس و جهش‌های جدید قرار داریم، بهتر است همیشه از دوماسک استفاده کنیم، حتی در جمع‌های خانوادگی که افراد دیگری به غیر از اعضای خانواده حضور دارند هم باید از 2ماسک استفاده شود. اگر در خانه فرد بیماری زندگی می‌کند، تمام اعضای خانواده باید 2ماسک بزنند. استفاده از یک ماسک پزشکی و یک ماسک پارچه‌ای، همچنین منافذ را بهتر می‌پوشاند ماسک 3لایه را هم تبدیل به 4لایه می‌کند. درصورتی که با امتحان دوماسک پزشکی روی هم می‌توانیم ببینیم کناره و گوشه‌های ماسک‌ها پوشانده نمی‌شوند.»
در کنار تأثیر دورهمی‌ها و رعایت‌نکردن فاصله‌گذاری اجتماعی، رستوران‌ها یکی از مکان‌هایی شناخته می‌شوند که ریسک بالایی در انتقال ویروس دارند. با اینکه آمار دقیقی از سهم این مکان‌ها در شیوع کرونا، به‌دست نیامده اما ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، رستوران‌ها و غذاخوری‌ها را یکی از عوامل شیوع کرونا معرفی کرد؛ چراکه در این مکان‌، افراد از ماسک استفاده نمی‌کنند. در ارتباط با اهمیت ماسک‌زدن و غذا خوردن، بی‌‌آزار به نکته‌ دیگری اشاره می‌کند. او می‌گوید: «اگر برای غذا خوردن مجبور به برداشتن ماسک باشیم، حتما باید به فضای بازی مثل بالکن یا جایی که شخص دیگری حضور ندارد، برویم، چنانچه چنین امکانی وجود نداشت، حتما باید فاصله اجتماعی را رعایت کنیم. »

استفاده از ماسک، جدی‌تر از قبل
اواخر فروردین امسال بود که مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا، با انتشار نتیجه یک بررسی اعلام کرد که خطر ابتلا به ویروس کرونا از سطوح کم است و هوا عامل اصلی انتشار ویروس به شمار می‌رود. نتیجه همین بررسی بر ضرورت استفاده از ماسک بیش از گذشته، تأکید می‌کند. ‌بی‌آزار هم با تأکید بر این نکته، توضیح دیگری را اضافه می‌کند: «احتمال انتقال ویروس کرونا از طریق سطوح بسیار کم شده، مگر اینکه کسی در یک ساعت اخیر در آن ناحیه عطسه یا سرفه کرده باشد. اما سرایت‌پذیری ویروس به‌دلیل جهش‌های مختلفی که داشته، بیشتر شده است. همین موضوع لزوم شستن دست را بیشتر می‌کند. شست و شوی دست‌ همیشه در بیماری‌های تنفسی موضوع بسیار مهمی تلقی می‌شود. توجه داشته باشیم برخی بیماری‌ها از طریق قطرات تنفسی بزرگ منتقل می‌شوند، اما بعضی بیماری‌های تنفسی مانند بیماری کرونا از طریق قطرات تنفسی کوچک هم به دیگران سرایت می‌کنند. به همین دلیل استفاده از ماسک می‌تواند به‌عنوان یکی از راه‌های منتقل‌نشدن آن به دیگران درنظر گرفته شود. بنابراین حتی بیشتر از گذشته به استفاده از ماسک توصیه می‌شود». براساس اعلام این متخصص عفونی، در بیماری‌های تنفسی انتقال قطرات تنفسی به دیگران بسیار مهم است. این موضوع تنها شامل حال عطسه یا سرفه نمی‌شود؛ «توجه داشته باشیم انتقال بخارات تنفسی تا 2متر هم ادامه دارد، به این ترتیب استفاده از ماسک هنگام شیوع بیماری‌های سخت تنفسی الزامی است. البته هنگام عطسه یا سرفه احتمال انتقال قطرات تنفسی بیشتر می‌شود. بنابراین شاید حتی پوشیدن ماسک هم در چنین مواقعی کافی نباشد و همیشه باید فاصله مناسب افراد از همدیگر رعایت شود.»

افت قابل توجه رعایت پروتکل‌های بهداشتی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در روزهای اخیر و در آستانه ورود به پیک پنجم، میزان رعایت پروتکل‌ها افت قابل‌توجهی کرده، تا جایی که براساس اعلام وزارت بهداشت به حدود ۶۸تا۶۹درصد رسیده که این عدد بسیار پایین است. در هفته‌ای که تعداد شهرهای قرمز به 143و تعداد شهرهای آبی کشورمان به عدد صفر رسیده کاهش استفاده از ماسک، رعایت‌نکردن فاصله‌گذاری‌ها و برگزار شدن دورهمی‌ها، روند تند ابتلا را رقم زده است. مسئولان نظام سلامت می‌گویند برای کاهش تعداد شهرهای قرمز دستورالعمل‌های بهداشتی باید به رعایت بیش از ۸۵درصد برسد. بی‌آزار هم به همین موضوع اشاره می‌کند. به‌گفته او، میزان استفاده مردم از ماسک با توجه به گرما و خستگی آنها، کمتر شده است. کسانی هم که واکسن زده‌اند   کمتر این مسائل را رعایت می‌کنند. درحالی‌که نباید فراموش کرد، تا زمانی که بیش از 70درصد مردم یک کشور واکسینه نشوند و همچنین مطالعات کافی برای بررسی روند انتقال ویروس انجام نشده باشد، نمی‌توان رعایت نکردن بعضی پروتکل‌ها ازجمله استفاده‌نکردن از ماسک را توصیه کرد. هم‌اکنون که در کشور ما واکسیناسیون بسیار کند و شیوع بیماری بسیار زیاد است، بنابراین حتما همه موارد ایمنی باید رعایت شود.

 ایمنی ماسک یک لایه، 50‌درصد و ماسک 3لایه 95درصد است
اردا کیانی، متخصص ریه و دانشیار بیماری‌های ریه دانشگاه شهید بهشتی به همشهری می‌گوید: «استفاده از ماسک و میزان کاهش انتقال ترشحات دهانی توسط آن سال‌هاست به اثبات رسیده، اولین‌بار با شیوع بیماری کووید-19 بررسی استفاده از ماسک در یک کشتی تفریحی، لزوم استفاده از آن را برای کاهش خطر انتقال بیماری بیشتر ثابت کرد. مطالعه افراد در 2کشتی تفریحی نشان داد تست سرولوژی افرادی که ماسک نزده بودند حدود 80درصد و گروه دیگری که ماسک زده بودند تنها 17درصد بود. به‌تدریج بررسی‌های بیشتر بر عوامل کاهنده بیماری نشان داد، ماسک یک‌لایه حدود 50درصد، 2لایه 75درصد و ماسک 3لایه حدود 95درصد، احتمال ابتلا به بیماری را کاهش می‌دهد. البته نوع ماسک هم در میزان محافظت آن مؤثر است. بنابراین بهتر است لایه داخلی ماسک‌های 3لایه حتما هیدروفیل یعنی جاذب مایع و لایه بیرونی آن هم دافع مایعات باشد.» به‌گفته کیانی، بر همین اساس، هر زمان داخل ماسک به هر دلیلی حتی به‌دلیل تنفس خود فرد، خیس شد باید آن را عوض کرد، چرا که به‌تدریج کارایی‌اش را از دست می‌دهد. دانشیار بیماری‌های ریه دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: «وقتی تهویه مناسب باشد به‌ویژه وقتی 2پنجره روبه‌روی هم باز باشند و به‌اصطلاح کوران شود، می‌توان از ماسک یک لایه استفاده کرد، اما هر وقت از تهویه مناسب مطمئن نباشیم، به‌ویژه وقتی تعداد افراد در یک مکان زیاد باشد، بهتر است از 2ماسک استفاده شود. در هوای آزاد هم اگر فاصله بیشتر از یک‌ونیم متر باشد، می‌توان از ماسک استفاده نکرد، به شرط اینکه در وضعیت قرمز قرار نداشته باشیم. البته با توجه به اینکه در خیابان اغلب تعداد افراد زیاد است و معلوم هم نیست افراد در چه فاصله‌ای از هم قرار می‌گیرند، بنابراین باید حتما از ماسک استفاده شود.» کیانی به نکات دیگری هم اشاره می‌کند و آن هم نحوه استفاده از ماسک است. به‌گفته او، نمی‌توان ماسک را مدام بالا و پایین کرد یا برداشت و دوباره از آن استفاده کرد: «توجه داشته باشیم با هر بار لمس ماسک، دست حتما باید شسته یا ضدعفونی شود. گذاشتن ماسک زیربینی یا چانه، بدترین کاری است که می‌توان انجام داد، یعنی ماسک به‌هیچ‌وجه نباید جابه‌جا شود. برای خوردن و آشامیدن در محل کار یا هر جای دیگری بهتر است قبل و بعد از برداشتن ماسک، حتما دست‌ها را شست، ماسک را در محفظه‌ای در بسته قرار دارد و بعد دوباره از آن استفاده کرد.»

چطور از ماسک‌های پارچه‌ای‌ استفاده کنیم؟
کیانی در ادامه، به نحوه استفاده از ماسک‌های پارچه‌ای اشاره می‌کند. او می‌گوید که این ماسک‌ها، حتما باید پس از 24ساعت در دمای 60درجه با آب و صابون شسته شوند، اما ماسک‌های یک‌بار مصرف قابلیت شست‌وشو ندارند. نکته مهم دیگر در استفاده از ماسک، طرز استفاده درست آن است، یعنی ماسک حتما باید روی صورت فیکس شود و بینی را هم پوشش دهد ضمن اینکه اطراف ماسک هم نباید هیچ منفذی داشته باشد. همین موضوع لزوم استفاده از 2ماسک را بیشتر ثابت می‌کند، همچنین افراد هنگام انتخاب ماسک باید توجه داشته باشند ماسک حتما باید اندازه صورت آنها باشد.» براساس اعلام کیانی، هنگام استفاده از ماسک‌های فیلتردار حتما باید از ماسک‌های پارچه‌ای هم روی آن استفاده شود. در غیراین صورت، ترشحات دهانی می‌تواند به دیگران منتقل شود.

واکسن منافاتی با ماسک ندارد
با آغاز واکسیناسیون در میان سالمندان، نگرانی از کاهش رعایت پروتکل‌ها هم بیشتر شد، خیلی‌ها تمایل کمتری به استفاده از ماسک پیدا کردند و دورهمی‌ها را شروع کردند. اما کیانی می‌گوید، بیشترین زمان درگیری کرونا وقتی است که مردم دوز اول واکسن را زده‌اند و تصور می‌کنند، دیگر نیازی به ماسک ندارند. درحالی‌که پس از تزریق دوز اول واکسن، تنها 2تا4هفته برای فرد ایمنی ایجاد می‌شود و این در شرایطی است که بیماری ریشه‌کن نشده است؛ «تمام عوامل پیشگیری و کاهنده بیماری ازجمله فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک حتما باید رعایت شوند.» به‌گفته کیانی استفاده از سربند یا ماسک‌های پارچه‌ای به تنهایی محافظت خوبی در برابر بیماری به افراد نمی‌دهد. اما همین اندازه هم بهتر از نزدن ماسک است.