سوداگری موی طبیعی؛ قانونی اما غیراخلاقی و غیرانسانی
این بخشی از صحبت‌های مطرح‌شده در گزارش پیش رو است که روایتی از خرید و فروش موی طبیعی در کلان‌شهر اصفهان محسوب می‌شود. اصفهان ازجمله شهرهایی است که طی سالیان اخیر خرید و فروش موی طبیعی در آن رواج یافته است. به‌جز سالن‌های زیبایی و آرایشگاه‌های سطح شهر و در بهترین نقاط اصفهان مانند چهارباغ بالا و جلفا نیز چندین فروشگاه تخصصی در این حوزه فعالیت می‌کنند. دادوستد موی طبیعی که فروشندگان اصلی آن زنان، کودکان و نوجوانان هستند، داستانی به پیچیدگی و بلندای زلف همین آدم‌ها دارد! آنچه در ادامه می‌خوانید ابعاد مختلف خرید و فروش مو از زبان و نظرگاه خریداران موی طبیعی، مسئول مهندسی بهداشت محیط استان اصفهان و کارشناس حقوقی این حوزه است.
عکس موهایش را برای من بفرست!
پشت شیشۀ یک خشکباری تکه کاغذی با نوشتۀ «خریدار موی طبیعی شما از ۵۵ سانت به بالا» می‌بینم. تلفن می‌کنم و زنی که به‌گمانم خیلی جوان نیست، جواب می‌دهد. خودم را فروشنده جا می‌زنم! می‌گویم: «واسه فروش موهای خواهرم که دبیرستانیه، تماس می‌گیرم. می‌خوام شرایطش رو بدونم.»
زن جواب می‌دهد: «اول بگو موهاش چند سانته و چطوریه؟»
می‌گویم: «درست نمی‌دونم چند سانته تا کمرش می‌رسه.»
می‌گوید: «اگه تا بالای نشیمنگاهش برسه، ۷۰ سانت می‌شه. اگر رنگ و مش و حنا نداشته باشه، قیمتش بیشتر می‌شه. کیفیت مو خیلی مهمه. مو تا مو فرق داره. باید عکسش رو بفرستی.»
می‌پرسم «اگه ۷۰ سانت باشه، چقدر می‌شه؟»
دوباره تأکید می‌کند: «باید عکس بفرستی. این‌طوری نمی‌تونم قیمت بدم. اگر ۷۰ سانت باشه، بستگی به کیفیت مو داره. ۷۰ سانت ممکنه بین ۵ تا ۷ میلیون بشه. جنس مو و بلندی مو برام مهمه. بعضی موها رو بی‌چون‌وچرا از ما می‌خرن. اما موهایی که جنسشون خیلی خوب نباشه، مجبوریم بین ۶ ماه تا یک سال نگه داریم تا ببینیم می‌شه با موهای دیگه فروختشون یا نه.»
بعد می‌گویم: «می‌تونم بپرسم این موها رو خود شما به چه‌کسانی می‌فروشید؟»
پاسخ می‌دهد: «ما ۵۰ یا ۶۰ کیلو مو رو که خریدیم به کارخونه‌ها می‌فروشیم. به کسایی می‌فروشیم که توی ساخت کلاه‌گیس و عروسک هستن.»
فروش موی طبیعی اصول خودش را دارد
چند شمارۀ دیگر، این‌بار از طریق فضای مجازی و با جست‌وجوی «فروش موی طبیعی در اصفهان» پیدا می‌کنم. به یکی از آن‌ها زنگ می‌زنم و خودم را فروشندۀ موی طبیعی دختربچه‌ام معرفی می‌کنم و قیمت می‌پرسم. مرد جوانی این‌گونه جواب می‌دهد: «اول اینکه مو باید بالای ۵۰ سانتی‌متر باشه و دوم اینکه باید حضوری تشریف بیارید. تلفنی قیمت نمی‌دم.»
می‌گویم: «عکس بفرستم قیمت می‌دید؟»
جوابش منفی است و می‌گوید: «قد و وزن و کیفیت مو رو باید بررسی کنم و بعد بگم که قیمتش چقدر می‌شه. این‌ها رو از روی عکس نمی‌شه تشخیص داد. فقط از نزدیک و بعد از اینکه مو چیده شد، قیمت می‌گم. باید حجم و قد مفید مو رو حساب کنم.»
بعد می‌گویم: «لطفاً حدودی قیمت بدید.»
در پاسخ به من این‌گونه بیان می‌کند: «فروش مو اصول داره. هرکسی هم از روی عکس یا از روی سر قیمت داد، یعنی داره همین‌طوری واسه خودش یه قیمتی می‌ده! من نهایتاً می‌تونم به شما بگم که ما از ۵۰۰ هزار تومن و یک‌میلیون تومن مو می‌خریم تا فرض کن ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان.»
مرد ادامه می‌دهد: «من خودم باید مو رو ببینم و کارشناسی کنم. فعلاً کارشناس خانم ما نیست. وقتی مو رو دیدم براساس گرم یه قیمتی می‌دم. اگه شما راضی بودی، مو رو می‌چینم. روی ترازو می‌ذارم و قیمت نهایی رو هم به شما می‌دم.»
نشانی و روز و ساعت ملاقات می‌گیرم و به شماره دیگر زنگ می‌زنم.
از ۵۰۰هزار تا ۲۵میلیون تومان خریدار موی شما هستم
این بار هم مردی جواب می‌دهد که به‌نظرم خیلی جوان نیست. می‌گویم: «می‌خوام موهام رو بفروشم، چطوریه قیمتا؟!»
مرد این‌گونه پاسخ می‌دهد: «فقط مویی می‌خریم که بالای ۵۰ سانت باشه. قیمت هم نمی‌تونم بگم. توی ساعاتی که کارشناس خانم هست، بیایید تا حدودی یه قیمت براتون مشخص کنن.»
بعد می‌گوید: «حجم بالا و پایین مو، قد و کیفیت و وزن اون برای ما مهمه. با عکس هم نمی‌شه. هرکس گفت عکس بفرست، چون می‌خواد شما رو بکشه یه جایی و با زبان شما رو راضی کنه که موهاتون را بفروشید! من تا حالا مو خریدم ۵۰۰هزار تومان، مو خریدم ۲۵میلیون تومان، یعنی قیمت مشخصی نداریم و حدودی هم گفتنش سخته. باید ببینیم.»
باز ادامه می‌دهد: «قد و وزن مو توی فروش اون معیارهای اصلی قیمت‌گذاری هستن. اما اینکه گرمی چقدر بخریم درنهایت کیفیت و حجم بالا و پایین مو مشخص می‌کنه. این موها رو بیشتر برای ساخت کلاه‌گیس استفاده می‌کنیم. بچه‌ها و زنایی که سرطان دارن یکی از مشتریای این موها هستن. واسه پروتز و اکستنشن هم استفاده می‌کنیم.»
خرید و فروش موی طبیعی تعریف مشخصی در بهداشت ندارد
مهدی میرجهانیان، مسئول مهندسی بهداشت محیط استان اصفهان، روایت متفاوتی از خرید و فروش موی طبیعی در شهر دارد. وی در گفت‌وگو با ایسنا این‌گونه به موضوع نگاه و بیان کرد: مویی که در مؤسسات کاشت و پیوند مو به کار گرفته می‌شود، وارداتی است.
این مسئول دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: این موهای وارداتی پس از گذراندن فرآیند خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع مو دسته‌بندی و سپس بی‌رنگ می‌شوند. بعد به آن‌ها آنتی‌اکسیدان می‌زنند. حتی به دلخواه خریدار آن‌ها را رنگ می‌کنند. درواقع، فقط وقتی از موی طبیعی که وارداتی است، می‌توان استفاده کرد که مراحل شیمیایی متعددی را پشت‌سر گذاشته باشد.
میرجهانیان با اشاره به اینکه مؤسسات مو مجوزهای مخصوص و رسمی را دریافت می‌کنند، بیان کرد: دربارۀ خرید و فروش موی طبیعی زنان، کودکان و نوجوانان به شکلی که شما می‌گویید در شهر اصفهان معمول است، تا جایی که من می‌دانم در نظام صنعت و معدن هیچ تعریف مشخصی وجود ندارد. حتی در واحد بهداشت محیط استان اصفهان، معاونت غذا و دارو و اتحادیه‌های مربوطه تعاریف خاصی درخصوص خرید و فروش موی طبیعی زنان و کودکان نداریم.
افراد آسیب‌دیده فروشندگان اصلی موی طبیعی هستند
رضا شفاخواه، وکیل پایه یک دادگستری، در گفت‌وگو با ایسنا از منظر حقوقی به فروش موی زنان و کودکان توجه و بیان کرد: فروش موی سر غالباً بین اقشار آسیب‌دیده، اهالی حواشی شهر و محلات فقیرنشین و افراد بی‌بضاعت رواج دارد. زنان، کودکان و نوجوانان نیز به‌طورکلی جزو گروه‌های آسیب‌پذیر هستند و تصویب قوانین حمایتی برای آنان بسیار حیاتی است.
این وکیل پایه‌یک دادگستری با تأکید بر اینکه فروش و خرید مو دور از شأن انسانی است، ادامه داد: در قوانین کشورمان حتی به مو هم دیه تعلق می‌گیرد، یعنی مو ارزشمند است و جزئی از بدن، شأنیت و مقام انسانی محسوب می‌شود. هیچ‌کس نمی‌تواند بدون رضایت افراد، موی آن‌ها را بفروشد.
این وکیل پایه‌یک دادگستری سپس توضیح داد: اگر زنان خودشان برای فروش مویشان داوطلب شوند، وضعیت متفاوت است. درواقع، دربارۀ فروش موی طبیعی زنان یا درکل افراد بالای ۱۸ سال منع قانونی وجود ندارد. به‌طورکلی باید گفت که دربارۀ فروش اعضای بدن هیچ منع قانونی وجود ندارد. چنان‌که بارها دیده‌ایم برخی از افراد کلیۀ خود را می‌فروشند.
وی در ادامه این‌گونه تبیین کرد: در کشورمان خوشبختانه قانونی به نام «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» وجود دارد که در اردیبهشت ۱۳۹۹ شمسی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. براساس این قانون می‌توان گفت که فروش موی کودکان و نوجوانان غیرقانونی به حساب می‌آید.
این کارشناس حقوق افزود: به‌طورکلی، هر نوع قرارداد و معاملۀ این‌چنینی که دربارۀ افراد زیر ۱۸ سال بسته شود، قطعاً محکوم به بطلان است. هرگز نباید کودکان و نوجوانان را درگیر چنان مسائلی کرد. بچه نمی‌تواند به چنین معاملاتی دست بزند، آن هم معامله‌ای که در آن کودک یا نوجوان باید عضوی از بدن خود را برای فروش به دیگری بدهد!
شفاخواه یادآور شد: فروش موی کودک و نوجوان اقدامی مخاطره‌آمیز است و معمولاً در فرآیندی اتفاق می‌افتد که خودشان رضایت ندارند. گاهی اوقات این فروش از طرف پدر و مادر نیست. موردی بوده که یک زن دختربچه‌ای را در سطح شهر می‌دزدد، سپس موهای او را در اتومبیل شخصی‌اش می‌چیند و کودک را در خیابان رها می‌کند.
وی توضیح داد: اینستاگرام یکی از آن بسترهایی است که در آن فروش و خرید مو اتفاق می‌افتد. مادر یا پدری از دختربچۀ خود عکس می‌گذارد و افرادی هستند که به دایرکت آن شخص پیام و قیمتی را پیشنهاد می‌دهند تا بتوانند آن مو را خریداری کنند. افراد خریدار غالباً هم زیرنظر دارند که چه کسانی نیازمندتر و بی‌بضاعت‌تر هستند. درواقع، همین افراد را هدف قرار می‌گیرند. به‌طور معمول، طبقۀ متوسط جامعه که دستش به دهانش برسد، سمت فروش مو نمی‌رود.
جامعه با ارادۀ خود به دادوستد موی کودک و نوجوان پایان دهد
او با تأکید بر اینکه مردم نباید دربرابر مسئلۀ فروش موی کودکان و نوجوانان بی‌اعتنا باشند، اظهار کرد: هر شهروندی به‌محض اینکه متوجه فروش موی افراد زیر ۱۸ سال از سوی پدر و مادر یا بستگانشان شد، باید با تلفن ۱۲۳ یعنی اوژانس اجتماعی یا بهزیستی تماس بگیرد. حتی اگر ظن و گمان آن وجود داشت، برای پیشگیری هم باید این موضوع پیگیری شود.
این وکیل پایه‌یک دادگستری با اشاره به این نکته که اگر بچه‌ای بدسرپرست است، باید مددکار ورود و مسئله را بررسی کند، تصریح کرد: حتی چنین کودک و نوجوانی را باید نزد مشاور برد تا تألمات روانی‌اش برطرف شود. باید به خانوادۀ کودک و نوجوان هم مشاوره داد تا توجیه شود که این اقدام پسندیده نیست و حتی براساس قانون مصوب ۱۳۹۹ غیرقانونی است. حتی اگر تشخیص داده شد که پدر و مادر کودک شایستگی نگهداری از فرزندشان را ندارند، می‌توان از آن‌ها سلب حضانت کرد. باید ارادۀ از بین بردن این مسئله در جامعۀ ما شکل بگیرد.
این کارشناس حقوق با تأکید بر اینکه همت و اراده در مسائل اجتماعی اهمیت بسیاری دارد، بیان کرد: برخی مسائل را باید فراتر از قانون دید. شاید قانونی تصویب شود و بگوید فروش و خرید موی زنان ممنوع است. آیا این کافی است؟ به‌هیچ‌وجه کفایت نمی‌کند، زیرا اگر زنی زیر فشار مالی و اقتصادی باشد، ممکن است علی‌رغم مخالفت قانون باز هم به فروش موی خود اقدام کند. تمامی آسیب‌های اجتماعی دیگر نیز که مرتبط با زنان و کودکان و نوجوانان است، باید به‌کوشش مسئولان و مردم کشورمان رفع شود.
شفاه‌خواه دربارۀ خریداری مو به‌مثابه یک شغل و از منظر قانونی نیز خاطرنشان کرد: اول از همه برخورداری از مجوزهای صنفی ضرورت دارد. هرکس که مغازه‌ای یا آرایشگاهی دارد، باید مجوزش را دریافت کند. یک نکته مهم این است که اگر خرید و فروش مو بهداشت عمومی را به خطر اندازد، جرم است. همان‌طور که زباله ریختن در خیابان یا به‌خطرانداختن معابر و کوچه و خیابان یا قضای حاجت در این اماکن جرم محسوب می‌شود. درواقع، اگر به تشخیص بهداشت چنین فردی معیارهای لازم را رعایت نکرده باشد، می‌توان او را به دادگاه معرفی کرد.
او معاملۀ مو را در همۀ دنیا پرچالش دانست و یادآور شد: البته در این شغل مصطلح است که این موی مورد معامله موی مصنوعی است. شاید خرید و فروش موی طبیعی که نام مصنوعی به خودش می‌گیرد، از طرف برخی اهالی صنعت مد و فشن طبیعی به‌نظر برسد و در جایگاه شغل آن را عادی بدانند، ما حتی اگر این گروه را کنار بگذاریم و بگوییم که این معاملات قانونی است، نباید فراموش کرد که غیراخلاقی و غیرانسانی است. خریدار از کسی موی او را می‌خرد و به او پول می‌دهد که به نان شبش محتاج است.
در یک جمع‌بندی باید گفت که خرید و فروش موی طبیعی در عرف و فرهنگ مردم اصفهان و در بازار آرایشی و بهداشتی آن، چه در محیط‌های فیزیکی سطح شهر و چه در بستر مجازی آن پذیرفته‌شده و معمول است. اگر از منظر ضوابط بهداشت محیط استان به آن نگاه کنیم، تعریف و حدود و مرز خاصی ندارد، هرچند بر خرید و فروش موی طبیعی وارداتی نظارت می‌شود. از جنبۀ قانونی هم هیچ ماده و تبصره‌ای در این باره وجود ندارد و مانند دیگر اعضای بدن دادوستد آن رواج دارد. هرچند اگر ژرف‌بینانه به موضوع نظر شود، می‌توان براساس «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» معامله موی کودک و نوجوان را غیرقانونی دانست. به‌هرروی، حتی اگر اقدامی غیرقانونی نباشد، قطعاً سودایی به‌دوراز انسانیت است.
